سقوط در سالمندان (زمین خوردگی)

شما از این مطلب یاد خواهید گرفت:

• سقوط چیست و چه عواقبی برای سالمند دارد.
• چه عواملی خطر سقوط را در سالمندان افزایش می دهد.
• چه کارهایی در منزل می توانید برای جلوگیری از سقوط سالمند انجام دهید.

تهیه کنندگان:

فاطمه رحیمی: دانشجوی دکتری آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت

نسیم پیرزاده :  کارشناسی ارشد سلامت سالمندی

مقدمه:

سالمندی دوران حساسی از زندگی بشر است که طی آن تغییراتی در شکل و عملکرد اندام های درونی و بیرونی به وجود می آید و موجب اختلال در سازگاری فرد با محیط می شود؛ بنابراین توجه به مسائل و نیازهای این مرحله از زندگی ضرورتی اجتماعی است(۱, ۲) پیش بینی ها نشان می دهد در سال ۲۰۵۰ میلادی افراد مسن بیش از ۲۱% جمعیت جهان را تشکیل خواهند داد(۳).

یکی از مشکلاتی که سالمندان معمولا با آن رو برو هستند سقوط است. سقوط تغییر غیر عمدی و ناگهانی در وضعیت، به دلیل افتادن شخص به سطح پایین تر( روی یک شی، کف یا زمین) است(۴).

سقوط دومین علت مرگ و میر ناشی از مصدومیت های غیر عمدی(۵) یا تصادفی بعد از حوادث ترافیکی(۴) در سراسر جهان است. هرساله حدود ۴۲۴۰۰۰ نفر در سطح دنیا با علت سقوط می میرند که بیش از ۸۰ درصد آن ها از کشورهای کم درآمد و متوسط است حدود ۴۰% سقوط افراد بالاتر از ۸۵ سال منجر به مرگ می‌شود (۵). علاوه بر این سقوط یکی از شایع‌ترین و جدی‌ترین عوامل مصدومیت می‌باشد که باعث ناتوانی و بستری شدن سالمندان می‌شود.

سقوط تاثیر قابل توجهی برکیفیت زندگی، نیازمندی به مراقبت و پرستاری می گذارد و همچنین موجب تحمیل هزینه‌های بهداشتی و درمانی و زیان مالی می‌شود(۵). سقوط ممکن است سالمندان را در معرض عوارض متداولی نظیر شکستگی، تخریب بافت نرم، کبودی، پارگی‌ها و ایجاد خون‌مردگی در مغز قرار دهد(۶) از سایر عواقب سقوط می‌توان به از کار افتادگی، از دست دادن توانایی فیزیکی و عواقب روانی آن مانند کاهش اعتماد به نفس، ترس از زمین خوردن و کاهش امید به زندگی اشاره کرد(۱). آمارهای موجود در ایران بیانگر این است که بین ۲۰ تا ۲۸ درصد سالمندان ایرانی، سقوط را تجربه می کنند که نشان دهنده آمار بالای سقوط در سالمندان ایرانی است(۷) از این رو در این مطلب، به عوامل خطر و راه‌های پیشگیری از سقوط می‌پردازیم.

عوامل خطر سقوط:

تحقیقات مختلف نشان می دهد که سقوط می تواند به علت های زیر ایجاد شود:

• عوامل خطر زیستی (سن، جنس، بیماری ها و توانایی های شناختی)

تغییرات وابسته به سن:

بینایی:

• کاهش قدرت بینایی به ویژه در شب و محل های کم نور، اشکال در تشخیص انواع رنگ ها (مخصوصاً آبی، سبز و بنفش)،
• کاتاراکت(آب مروارید): در نور شدید دید سالمند مختل می‌شود.
• پیر چشمی: کاهش توانایی در دیدن دقیق اجسام نزدیک
• کاهش میدان دید: محدوده‌ی دید محیطی تنگ‌تر می‌شود.

شنوایی:

• پیرگوشی( اختلال در شنیدن صداهای طبیعی)
• وابستگی به سمعک باعث شنیدن صداهای محیطی با شدت مضاعف می‌شود.

اسکلتی عضلانی:

• عدم بلند کردن کافی پا و شست در هنگام قدم برداشتن
• اشکال در بالا رفتن از پله‌ها
• مشکل‌تر شدن برخواستن از وضعیت نشسته در اثر کاهش توان و قدرت عضلات و خشکی مفاصل
• تغییر در مرکز ثقل بدن

هدایت عصبی:

• کاهش توانایی به دست آوردن مجدد تعادل.
• آهسته تر شدن واکنش‌ها و پاسخ ها به خطرات احتمالی و محرک‌ها.

کنترل ادرار: رفت و آمد در شب به علت تکرر ادرار و یا بی‌اختیاری ادرار

جنس: در مطالعات انجام شده سقوط در زنان سالمند بیشتر از مردان سالمند اتفاق افتاده است و در زنان سالمند نسبت به مردان ترس بیشتری از افتادن وجود داشته است.

بیماری ها: افت فشار خون وضعیتی، ناتوانی در کنترل کاهش جریان خون مغزی، اِدم (تورم)، سرگیجه، ضعف، خستگی، استخوان های شکننده در اثر پوکی استخوان، فلجی، آتاکسی ( ناهماهنگی یا بی نظمی حرکات عضلات بدون حضور ضعف عضلانی)، اختلالات خلقی، گیجی، ضعف عضلانی اسکلتی، کم تحرکی، اختلال شناختی، افسردگی، بی اختیاری ادرار، ترس از سقوط، کمبود کلسیم و ویتامینD و سابقه سقوط قبلی می تواند علت سقوط سالمندان باشد.

• عومل اقتصادی- اجتماعی(سواد، درآمد، مسکن، بهداشت عمومی و انزوای اجتماعی)

درآمد: به علت کاهش درآمد، توانایی سالمند برای تهیه وسایل حفاظتی، کمک حرکتی و توان‌بخشی، انجام تعمیرات منزل و تأمین حرارت کافی محیط زندگی، درمان بیماری و تهیه داروها‌، کاهش می یابد و در نتیجه خطر بروز صدمه و زمین خوردن بیشتر می‌شود.

• عوامل رفتاری( سبک زندگی، مصرف همزمان داروها و ترک فعالیت‌های ورزشی)

استفاده نادرست از وسایل کمکی در هنگام حرکت: در صورتیکه استفاده از عصا، واکر و صندلی چرخدار برای سالمند تجویز نشده باشند، تناسب با وضعیت فرد نداشته یا طرز استفاده ی صحیح از آن ها  آموزش داده نشده باشد، می توانند باعث سقوط سالمند شوند.

استفاده نادرست از مهارکننده‌های شیمیایی : مدیریت نامناسب رژیم درمانی، ترکیب کردن یا مصرف هم زمان داروها به طور نامتناسب و تداخلات داروها

• عوامل محیطی(محیط زندگی، نا آگاهی و عدم نظارت کافی مراقبین)

خطرات محیط زندگی: سطوح خیس و مرطوب، کف های واکس زده شده، اشیای رها شده روی زمین، به هم ریختگی و شلوغی منزل،

نور ناکافی محیط، استفاده از پله‌ها و حمام و آشپزخانه نا ایمن، ماندن در هوای خیلی گرم یا سرد که باعث سرگیجه سالمند شود.

عوامل مربوط به مراقبین: تأخیر در پاسخ به درخواست ها، اقدامات کمکی نامناسب، عدم نظارت کافی به رفتارهای مشکل ساز (۹-۷،/۲،۱)

آنچه مراقبین در منزل می‌توانند برای سالمندان انجام دهند:

به طور کلی نیاز است احتمال بروز صدمه در سالمند خطر سقوط را ارزیابی کنید، فعالیت های روزمره ای که انجام آن ها برای سالمند مشکل است و نحوه قدم برداشتن ، وضعیت هوشیاری و عملکرد مغزی، استفاده از داروها و وضعیت تغذیه ای او را بشناسید، از وضعیت محیط زندگی سالمند آگاهی داشته باشید، روش های پیشگیری از بروز صدمه را یاد بگیرید.

فعالیت های روزمره و نحوه قدم برداشتن:

• سالمند را به استفاده از عینک، سمعک تشویق کنید.

اطمینان حاصل کنید که :

• از عصا، واکر و صندلی چرخدار به درستی و فقط زمانی که برایشان تجویز شده باشد، استفاده می کند.
• به آرامی موقعیت خود را تغیییر می دهد و در طی آن یک شی محکم را می گیرد.
• برای انجام کارهایی مثل شستن شیشه‌ی پنجره یا دیوارها، از دیگران کمک می گیرد و تا جایی که امکان دارد از بالا رفتن از نردبان یا ایستادن روی چهارپایه خودداری می کند.
• کفش با سایز مناسب و پاشنه مناسب می پوشد، شلوار /دامن / مانتو و جوراب وی از نظر اندازه مناسب است.
• از حمل بسته‌ها و وسایل زیاد خودداری می کند.

هوشیاری : تغییرات در وضعیت هوشیاری یا جسمی سالمند را به طور مرتب نظارت کنید و فوراً جهت درمان اقدام نمایید.

محیط:

• محیط منزل سالمند را از نظر خطرات تهدیدکننده ایمنی مورد بررسی قرار دهید؛ و او را در جهت رفع خطرات موجود یاری کنید.
• سالمند را با محیط جدید آشنا کنید.

– پله‌ها : شایع‌ترین محل زمین خوردن،  هستند. معمولاً این اتفاق در پله آخر ایجاد می‌شود؛ جایی که ممکن است به اشتباه تصور کند که پله‌ها تمام شده ‌است. بهتر است در زمان انتخاب ، اتاق یا خانه‌ای را انتخاب کنید که در محل رفت و آمد سالمند، اختلاف سطح یا پله وجود نداشته باشد؛ زیرا وجود پله یا اختلاف سطح خطر زمین‌ خوردن را افزایش می‌دهد.

جهت استفاده ایمن از پله‌ها می‌توانید:

1. هنگام بالا و پایین رفتن از پله‌ها، حتماً چراغ راه‌پله و پاگرد را روشن کنید تا نور کافی باشد. لامپ هایی که به طور اتوماتیک روشن و خاموش می شوند برای منازل سالمندان مناسب هستند. می توانید از چراغ ها خواب های کوچک کنار تخت هم استفاده کنید.
2. لبه پله اول و پله آخر را نوار رنگی بچسبانید و یا با رنگ کردن مشخص کنید تا انتهای پله بهتر دیده شود.
3. وجود نرده در کنار پله‌ها ضروری است. اگر نصب نرده امکان ندارد، یک میله‌ی محکم با فاصله‌ی مناسب بر روی دیوار نصب کنید به طوری که بتوان از آن کمک گرفت.
4. در صورتی که روی پله‌ها با فرش یا موکت پوشیده شده است، حتماً باید کف‌پوش پله را به وسیله‌ی گیره‌های مخصوص، به پله ثابت کنید و مراقب باشید که چین نخورده و کشیده نشود.
5. هر نوع وسایل اضافی از راه پله دور کنید.

– آشپزخانه یکی از محل‌های شایع زمین خوردن است. برای ایمن کردن آن:

1. از کف‌پوش لیز در آشپزخانه استفاده نکنید.
2. از واکس‌های براق‌کننده برای کف آشپزخانه استفاده نکنید. زیرا علاوه بر این که خطر لیز خوردن را بیشتر می‌کند، با انعکاس نور و به وجود آوردن اختلال دید خطر زمین خوردن را افزایش می‌دهد.
3. در صورت شستن کف آشپزخانه و یا خیس شدن آن به هر دلیلی، بلافاصله آن را خشک کنید.

اگر فرد سالمند اقدام به تمیز یا خشک کردن کف آشپزخانه می‌کند، به او آموزش دهید که :

4. خم نشود بلکه روی زمین بنشیند و یا از وسایل تمیزکننده با دسته بلند استفاده کند.
5. وسایل داخل آشپزخانه بچینید که سالمند قدرت مانور زیادی در آن داشته باشد و دسترسی به عناصر موجود در آن راحت باشد.
6. هنگام انتخاب لوازم خانگی مانند یخچال و فریزر دقت کنید که تمام مواد غذایی در طبقات موجود در سطح دید بوده و قابل دسترسی باشد.

– حمام به دلیل خیس بودن کف آن، از محل‌های بسیار پر خطر برای زمین خوردن است. بنابراین هنگام استحمام رعایت نکات زیر ضروری است:

1. دمپایی‌هایی که کف آن لیز نیست بگذارید.( دمپایی‌های ابری اصلاً مناسب نیستند.)
2. در صورت نیاز به پادری، از نوع پلاستیکی از لیز خوردن جلوگیری می‌کند استفاده کنید.
3. اگر حمام کردن در حالت ایستاده برای سالمند سخت است، زیر دوش، یک صندلی یا چهارپایه قرار دهید. دوش دستی نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد.
4. میله‌هایی را به عنوان دستگیره بر روی دیوار نصب کنید تا سالمند بتواند با گرفتن آن‌ها؛ تعادلش را حفظ کند.
5. قالب‌های صابون را در وان حمام یا زیر دوش رها نکنید.
6. یک زنگ خطر در حمام نصب کنید تا در صورت رخ دادن هر نوع حادثه‌ای سالمند بتواند به شما اطلاع دهد.
7. سالمند را در حمام به تنهایی رها نکنید به خصوص اگر وان بسیار صیقل و صاف و بدون شیار است، احتمال لیز خوردن سالمند افزایش می یابد یا سالمندان در زمانی که در حال کلنجار رفتن و تقلا کردن برای پیچاندن شیر آب هستند در معرض خطر سقوط قرار دارند. (شیرهایی که دارای دسته‌های اهرمی هستند در مقایسه با آن‌ها که دسته‌های گرد دارند یا انواع فشاری، ساده‌تر است.)

-اتاق نشیمن، راهروها و اتاق خواب:

1. کلید برق اتاق‌ها باید در نزدیک ترین محل به درب ورودی باشد تا سالمند مجبور نباشد برای روشن کردن لامپ، در تاریکی راه برود.
2. فرش‌های کف منزل را طوری قرار دهید که لبه‌های آن به پا گیر نکند.
3. از قالیچه‌های کوچک که به علت اتکای کم احتمال دارد در زیر پا لیز بخورد استفاده نکنید.
4. قالیچه‌ها را به زمین فیکس کنید یا قالیچه‌هایی تهیه کنید که پشتشان لیز نباشد و روی زمین سُر نخورد.
5. ریشه‌های فرش را زیر فرش قرار دهید.
6. پتو یا روفرشی روی فرش پهن نکنید؛ زیرا امکان جمع شدن و لیز خوردن و گیر کردن به پا را زیاد می‌کند.
7. حاشیه پایین چهارچوب درِ اتاق‌ها، محل شایعی برای زمین خوردن است بهتر است آن‌ها را با برچسب رنگی یا رنگ متفاوت با رنگ معمول خانه مشخص کنید.
8. وسایل خانه را طوری بچینید که سر راه نباشند، به خصوص در مسیر اتاق خواب به توالت و آشپزخانه که نیاز است شب‌ها هم استفاده شوند.
9. در مورد وسایل برقی مثل تلویزیون، رادیو و…. دقت کنید که سیم آن‌ها از کنار دیوار رد شده باشد و در مسیر عبور و مرور نباشد.
10. تلفن را در نزدیکی محل خواب و نشستن سالمند قرار دهید تا برای پاسخگویی دچار عجله و بی‌احتیاطی و زمین خوردن نشود.
11. برای سالمند از تختخواب با ارتفاع مناسب استفاده کنید. باید ارتفاع به حدی باشد که هنگام نشستن روی آن، هر دو پای سالمند به زمین برسد.
12. دور تا دور اتاق ها، سالن و راهرو ها میله نصب کنید تا سالمند هنگام حرکت بتواند از آن‌ها کمک بگیرد.
13. برای نشستن سالمند، صندلی با پایه ثابت تهیه کنید و از او بخواهید از نشستن بر روی صندلی با پایه‌های چرخدار خوددای کند.
14. طرح‌دار بودن پوشش دیوار و کف‌ها می‌تواند به محیط رونق و جذابیت ببخشد، اما الگوهای موج‌دار و خطوط مورب می‌توانند احساس سرگیجه ایجاد کنند و گیجی اشخاص دچار اختلالات شناختی را بدتر کنند. استفاده از یک الگوی ساده یا نقاشی ساده در کف و دیوارها می‌تواند در کاهش خطر سقوط موثر و در عین حال دلپذیر باشد.

– علاوه بر این، سرگیجه به علت وضعیت بدنی خاص می تواند ایجاد می‌شود؛ در این گونه موارد، با رعایت توصیه‌های زیر می‌توان از بروز سرگیجه و عدم تعادل جلوگیری کرد:

• خم کردن سر به عقب: حرکت سر به عقب، مانند آنچه هنگام نگاه کردن به آسمان یا برداشتن جسمی از طبقات بالای قفسه پیش می‌آید، ممکن است باعث سرگیجه و عدم تعادل شود. این امر به علت تعییراتی است که با افزایش سن در بدن ایجاد می‌شود. برای پیشگیری از آن، بهتر است لوازم مورد نیاز سالمند را در طبقات پایین‌تر قفسه قرار دهید تا مجبور به خم کردن سر به عقب نشود.
• همچنین موقع لم دادن سالمند روی مبل، تکیه و یا پشتی نیز سالمند نباید سر خود را خیلی به عقب خم کند. به خواب رفتن سالمند روی مبل یا پشتی نیز ممکن است باعث شود سر در وضعیت نامناسب و خم به عقب قرار گیرد، پس به هنگام بلند شدن به سالمند باید کمک کنید.
• بلند شدن ناگهانی: سالمند باید هنگام برخاستن از رختخواب ابتدا به آرامی بشیند و بعد بایستد. زیرا بلند شدن ناگهانی نیز می‌تواند باعث سرگیجه و سقوط شود، این نکات را به او آموزش دهید، در هنگام بلند شدن به او کمک کنید تا به انجام این موارد عادت کند.
• مصرف نادرست داروها: داروهایی که ایجاد سرگیجه، خواب آلودگی، افت فشار خون وضعیتی و عدم توانایی در کنترل ادرار
• می‌کنند مانند: داروهای ضد فشار خون، آرام بخش‌ها، آنتی سایکوتیک ها(داروهای مربوط به مشکلات روانشناختی) و دیورتیک ها( ادرار آور) ، همچنین دارو های ملین، گشادکننده های عروقی و ضد افسردگی ها در افزایش احتمال سقوط سالمندان موثر هستند. از داروها استفاده نکنید مگر این که استفاده از آن‌ها ضروری باشد، دستورالعمل‌های مربوط را جهت اطمینان خاطر از ایمنی آن ها دقیق به کار ببرید. به سالمند بگویید بدون نظر پزشک به هیچ وجه دارویی مصرف نکند، هنگامی که پزشک برای سالمند داروی خواب‌آور یا داروی ضد فشار خون تجویز می‌کند، مصرف این داروها برای سالمند لازم بوده و به حفظ سلامتی او کمک می‌کند، اما هرگز بدون تجویز پزشک نباید دارو مصرف شود. داروهای سالمند را از نظر نیاز به تداوم مصرف، تاثیر، متناسب بودن مقدار بررسی کنید، به او در رابطه با استفاده صحیح و ایمن از داورها آموزش دهید.
• حتی الامکان دارو را در بسته بندی و یا ظرف مخصوص خودش نگه داری کنید تا به اشتباه مصرف نشود، اگر تعداد داروها زیاد است، به خاطر سپردن زمان مصرف برای شما و سالمند مشکل است و احتمال مصرف اشتباه وجود دارد، داروهای هر وعده را در پاکت یا کیسه‌های کوچک پلاستیکی، یا ظروف مخصوص به صورت جداگانه بگذارید و نام هر وعده را روی آن بنویسید.

• انجام ورزش‌های تعادلی به حفظ تعادل کمک کرده و خطر سقوط را کم می‌کند. در صورتیکه سالمند منع پزشکی ندارد چند حرکت تعادلی را به سالمند آموزش دهید و به او کمک کنید تا انجام دهد.

• کمک به افزایش دید و حل مشکلات بینایی به وجود آمده در اثر افزایش سن می‌تواند از خطر سقوط بکاهد:
• عادت کردن چشم‌ها به تاریکی: وقتی در شب وارد اتاقی می‌شویم که چراغ آن خاموش است، مدتی طول می‌کشد تا چشم ما به تاریکی عادت کند تا بتوانیم اشیاء داخل اتاق را ببینیم و کلید برق را پیدا کنیم. با افزایش سن، چشم‌ها دیرتر به تاریکی عادت می‌کنند. از سالمند بخواهید که هنگام ورود به اتاق تاریک یا هنگام بیرون رفتن در شب، عجله نکند و ابتدا محیط را روشن کند.
• در صورت بروز هر نوع ناراحتی در دیدن، مثل تارشدن دید، دیدن جرقه‌های نورانی، کج و معوج دیدن خطوط صاف، درد و قرمزی چشم‌ها و غیره شما را مطلع کند و یا به پزشک مراجعه کند.
• استفاده از عینک آفتابی: از سالمند بخواهید که در هوای آفتابی از عینک آفتابی استفاده تا در هنگام ورود از محیط بیرون( با نور آفتاب) به محیط‌های سربسته و با نور کمتر دچار سقوط نشود (۱۰-۱۳)

–فضای باز: در هنگام قدم زدن در  به سالمند توصیه کنید که نزدیک به دیوار قرار گیرد تا در صورت بروز حادثه بتواند از دیوار کمک بگیرد.

– در فضاهای شلوغ از سالمند برای جلوگیری از هل داده شدن و یا تنه خوردن محافظت کنید.

در هنگام استفاده از آسانسور و پله های برقی به سالمند توجه نمایید.

بعد از رخ دادن سقوط باید چه اقداماتی انجام شود:

– سالمند را بررسی کرده و بی‌حرکت نگه دارید تا از نظر بروز صدمه به طور کامل معاینه شود. به خراشیدگی‌ها، بریدگی‌های پوستی یا تغییر رنگ‌ها، تورم، خونریزی، عدم تقارن اندام‌ها، درازتر شدن یک اندام و درد توجه کنید.

– حتی در مورد جزیی‌ترین شک به شکستگی یا دیگر صدمات جدی، سالمند را برای معاینه‌ و عکسبرداری رادیولوژی به مراکز درمانی ببرید.

– توجه داشته باشید که شکستگی‌های بعد از سقوط، اغلب فوراً خود را نشان نمی‌دهند، بلکه این احتمال وجود دارد که فقط وقتی که سالمند اقدام به از سرگیری فعالیت‌های طبیعی روزمره می‌کند، استخوان صدمه‌دیده دچار جابه جایی شود.

– همچنین، ممکن است مناطقی به جز ناحیه‌ای که بعد از سقوط به طور مستقیم ضربه خورده است، دچار صدمه شده باشند، برای مثال ممکن است فردی بر روی زانو سقوط کرده باشد، اما نیروی سقوط چنان فشاری بر روی استخوان لگن فرد ایجاد کرده باشد که باعث شکستگی لگن گردد(۱۱).

منابعی برای مطالعه بیشتر:

۱-کتاب زندگی سالم در دوره سالمندی، دکتر مهین سادات عظیمی، دکتر محمد اسماعیل مطلق

۲- کتاب سالمندی پویا همراه با تمرینات ورزشی برای تندرستی سالمندان، طاهره سکوت، نسیم پیرزاده

۳-کتاب سلامتی، آرامش و شادی پس از ۶۰ سالگی، جلد اول۶۰+، فرهاد بهمن زیاری، حامد آقاجانی، رویا مرادی، الهه زارع

۴-کتاب راهنمای خانواده ها برای مراقبت از سالمند، جلد سوم ۶۰+، فرهاد بهمن زیاری، حامد آقاجانی، رویا مرادی، الهه زارع

منابع

1. Najafi Ghezlcheh T, Ariapour S, Jafari Oori M. Epidemiology and Relationship of Fall and Fear of Falling in the Elderly Residing at Kamrani Nursing Home, Tehran, Iran. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2016;10(4):152-61.
2. Nabavi SH, Hatami ST, Norouzi F, Gerivani Z, Hatami SE, Monadi Ziarat H, et al. Prevalence of Fall and Its Related Factors Among Older People in Bojnurd in 2015. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2016;11(3):466-73.
3. Hosseini S, Ahmadi Ahangar A, Ghanbari N, Bijani A. Prevalence of Falls and Its Association with Serum Vitamin D Levels in the Elderly Population of Amirkola City. Journal of Babol University Of Medical Sciences. 2016;18(8):20-8.
4. F. D, K. E, P. TT, S K. The Relationship between Depression and Cognitive Impairment with Falls Leading to Fractures in Elderly. Safety Promotion and Injury Prevention. 2016;4(2):75-82.
5. Iranfar M. Physical Hazards of Residences and Elderly Fall. Safety Promotion and Injury Prevention. 2018;5(4):237-42.
6. Hojati H, Dadgari A, Mirrezaie SM. Validity and Reliability of Persian Version of Johns Hopkins Fall Risk Assessment Tool among Aged People. Qom Univ Med Sci J. 2018;12(2):45-53.
7. Abbasi M, Daniali S, Hazrati M. Lifestyle of Fallen Elderly Patients Referred to Isfahan Hospitals. Iran Journal of Nursing. 2017;30(107):20-31.
8. Hatamabadi H, Rafieenejad A, Alavi Moghaddam M, Sum S. A Study on Consequences of Fall Among Elderly People Referred to Emam Hossein Hospital in Tehran City During 2010-2011. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2014;9(1):55-62.
9. Gilasi HR, Soori H, Yazdani S, Taheri tenjani P. Fall-Related Injuries in Older People in Kashan. Journal of Paramedical Sciences & Rehabilitation. 2015;4(3):74-82.
10. عظیمی، م, مطلق م. زندگی سالم در دوره سالمندی. تهران: پژواک آرمان ۱۳۹۶.
11. نوقابی، ا. پرستاری سالمندی: نشر جامعه نگر; ۱۳۹۳.
12. صدرالهی ع. جامعه شناسی و مبانی بهداشت سالمندی. تهران: جامعه نگر; ۱۳۹۵.
13. علینیا، ف, گنابادی، ب, پورآدینه، م, رضایی، ب, علیزاده، ن, حسینی ح. راهنمای آموزشی پیشگیری از بیماریهای شایع در دوره سالمندی. بجنورد: بیژن یورد; ۱۳۹۲.