شما از این مطلب یاد خواهید گرفت:

• دلایل بی‌اختیاری ادرار.
• انواع بی‌اختیاری ادرار.
• آنچه مراقبین در منزل می‌توانند برای کاهش و یا پیشگیری از بی‌اختیاری ادرار در سالمندان انجام دهند.

تهیه کنندگان:

فاطمه رحیمی: دانشجوی دکتری آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت

نسیم پیرزاده: دانشجوی کارشناسی ارشد سلامت سالمندی

مقدمه

مواد زائد و سموم بدن از طریق کلیه‌ها وارد ادرار می‌شوند. ادرار در مثانه جمع می‌شود و با پر شدن مثانه احساس دفع ادرار ایجاد می‌گردد. با افزایش سن، دفع ادرار دچار تغییراتی می‌شود.

برای مثال:

• عضلات شکم و لگن ضعیف (به خصوص در زنانی که زایمان داشته‌اند) می‌شوند.
• مثانه کاملاً خالی نمی‌شود.

این تغییرات در سالمندان موجب می‌شود که:

• نگهداشتن ادرار مشکل‌تر شود.
• دفعات ادرار کردن بیشتر شود.
• سالمند در طول شب چندین بار برای ادرار کردن بیدار شود.
• احتمال عفونت ادراری و تشکیل سنگ افزایش یابد.

این تغییرات طبیعی ناشی از افزایش سن، احتمال بروز برخی بیماری‌ها را درسالمندان بیشتر می‌کنند. یکی از این بیماری‌ها بی‌اختیاری ادرار است که به ایجاد مشکلاتی برای سالمندان و مراقبت‌کننده‌های آن‌ها منجر می شود. برهمین اساس، عوارض بی‌اختیاری ادرار را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:

1. عوارض روانی مانند اضطراب، نگرانی، ناامیدی، تنش و استرس، کج خلقی، کاهش اعتماد به نفس، عزت نفس و ابتلا به وسواس در اثر ترس از بوی ادرار
2. عوارض فیزیکی و جسمی مانند ابتلا به عفونت‌های قارچی و میکروبی، احساس نم، کثیف شدن لباس، بوی نامطبوع، حساسیت‌های پوستی و اختلالات خواب)
3. و عوارض اجتماعی مانند انزوای اجتماعی، اختلال در انجام فعالیت‌های روزمره زندگی، اختلال در اشتغال و کسب درآمد، کاهش لذت بردن از روابط اجتماعی

هرسه این موارد، ممکن است در سطح وسیعی، بر زندگی شخصی و اجتماعی سالمند تأثیر داشته باشد و کیفیت زندگی او را دچار اختلال سازد. بر اثر بی‌اختیاری، ممکن است در زمان‌های نامناسب مثل هنگام خواب یا رانندگی، نیاز به ادرار کردن پیدا ‌شود و یا فرد مبتلا را از نظر روحیه اجتماعی و مشارکت فعال در جمع ، با موانع بسیاری روبه رو کرده و او را به سمت افسردگی و کم‌تحرکی بیشتر سوق دهد.

اگرچه شواهدی مبنی بر این که پیری طبیعی باعث بی‌اختیاری ادرار می‌گردد، وجود ندارد، اما حدود ۵۰% سالخوردگانی که در سرای سالمندان به سر می‌برند، دچار بی‌اختیاری ادرار بوده و تا حدود ۳۰% تمام سالخوردگان، به درجاتی از آن مبتلا هستند. فراوانی بی‌اختیاری ادرار، در زنان حدود دو برابر مردان است. شیوع کلی بی‌اختیاری ادرار در زنان ایرانی( اعم از زنان سن باروری و یائسه) ۴۶% است.(۱-۷).

دلایل بی‌اختیاری ادرار:

• عفونت‌های ادراری
• عفونت‌های زنانه
• بزرگی غده پروستات
• تجمع مدفوع یا یبوست مزمن به هر دلیلی
• استفاده از برخی داروها
• شل و ضعیف شدن عضلات کف لگن و شکم
• آسیب اعصاب لگن در حین زایمان طبیعی
• چاقی
• ابتلا به بیماری‌ها، مانند دیابت، ام‌اس، پرفشاری خون
• یائسگی
• مصرف سیگار(۳, ۴, ۷, ۸)

انواع بی‌اختیاری ادراری:

حالت اول( بی‌اختیاری استرسی): به علت ضعف عضلات حمایت‌کننده لگن ایجاد می‌شود. در زمانی که کف لگن تحت فشار قرار گیرد( سرفه، عطسه، خنده، دویدن، پریدن، حمل بار سنگین و برخاستن)، بی‌اختیار چند قطره ادرار خارج می‌شود.

حالت دوم( بی‌اختیاری اورژانسی): به علت عفونت مجاری ادراری، بزرگی پروستات، سوزش یا گرفتگی دیواره مثانه ایجاد می‌شود. در این حالت احساس شدید و ناگهانی برای ادرار کردن وجود دارد و قبل از رسیدن به دستشویی ادرار می‌ریزد.

حالت سوم: در این حالت فرد مبتلا، شب‌ها معمولاً برای ادرار کردن از خواب بیدار می‌شود و یا جریان ادرار در حین ادرار کردن قطع و دوباره وصل می‌شود(۴, ۷-۹).

آنچه مراقبین در منزل می‌توانند برای کاهش و یا پیشگیری از بی‌اختیاری ادرار در سالمندان انجام دهند:

• نقش خانواده در مراقبت‌های بهبوددهنده از سالمندان مبتلا به بی‌اختیاری ادرار بسیار مهم است، خانواده می‌تواند برنامه مراقبتی بیماران را از نظر دارو، تغذیه، فعالیت‌های فیزیکی، بررسی علائم مرتبط با بیماری کنترل کند و حتی در تغییر شیوه زندگی بر اساس شرایط جدید سالمند، با همکاری سیستم بهداشتی و درمانی مشارکت داشته باشد.
• به سالمند یادآوری کنید که در فواصل زمانی حداقل هر ۲ ساعت یک‌بار ادرار کند.
• سالمند را تشویق کنید:
• در طول روز ۶ تا ۸ لیوان مایعات بنوشد( نباید سالمندان مبتلا به بی‌اختیاری ادراری نوشیدن آب را کم کنند. زیرا آب کافی برای دفع سموم بدن و جلوگیری از عفونت ادراری و پیشگیری از تشکیل سنگ‌های کلیه لازم است).
• از طریق کاردرمانی یا ورزش‌های مفید برای کاهش بی‌اختیاری ادرار، عضلات کف لگن و مثانه خود را تقویت کند.
• در جهت ارتقاء و بهبود عوارض روانی به خصوص حس اعتماد به نفس سالمند: او را تشویق کنید که احساسات خود را بیان کند. بهتر است در حضور دیگران در مورد مشکلات ادراری سالمندی صحبت نکنید. همچنین در پوشیدن لباس به سالمندان کمک کنید تا احساس شرمساری ناشی از کثیف شدن لباسش کمتر شود.
• به سالمند توصیه کنید:
• از نوشیدن مایعات بعد از ساعت ۸ شب خودداری کند.
• لباس‌های آزاد و راحت بپوشد.
• به انجام تمرینات آرام‌سازی ذهنی و روحی بپردازد.
• از انجام کارها و ورزش‌های سخت اجتناب کند.

از مصرف قهوه، نوشابه‌های گازدار و غذاهای پرادویه اجتناب کند.

• به سالمند آموزش دهید که تمرینات تقویت مثانه برای نگه داشتن ادرار را انجام دهد:
• با ادرار کردن در فواصل زمانی حداقل ۲ ساعت یک‌بار شروع کند.
• به تدریج فاصله زمانی ۲ ساعت را به شرط کنترل ادرار، به فواصل زمانی ۲ تا ۳ ساعت افزایش دهد. این تمرین را در شب انجام ندهد.
• در حالی که به آرامی، با دست زیر شکم را به سمت پایین فشار می‌دهد، عضلات شکم را در زمان ادرار کردن سفت کند. این فشار به مثانه منتقل شده و به تخلیه ادرار کمک می‌کند.
• به سالمند آموزش دهید به تقویت عضلات کف لگن خود بپردازد:
• هربار که برای ادرار کردن به توالت می‌رود چندین بار به طور ارادی جریان ادرار را قطع و وصل کند.
• ناحیه مقعد را سفت کند مانند حالتی که می‌خواهد مانع دفع مدفوع می‌شود و این حالت را برای مدت ۵ ثانیه حفظ نموده و بعد رها کند. در طول انقباض نفس خود را حبس نکند، این کار را چندین بار در طول روز انجام دهد. تکرار تمرین باید در حدی باشد که خسته نشود. این تمرین را در حالت ایستاده، نشسته یا خوابیده انجام دهد.
• اگر سالمند ناتوان از انجام فعالیت‌های روزمره خود و همزمان دچار بی‌اختیاری است: لباس‌های او را هر ۲ ساعت بررسی کنید و اگر لازم بود لباس‌ها را تعویض کنید. همچنین روزانه وضعیت پوستی او را بررسی کنید(۱, ۳, ۸, ۹).

برای شرکت در مسابقه کلیک کنید.

منابع برای مطالعه بیشتر:

۱- دانلود کتاب خودمراقبتی در ناخوشی های جزئی (راهنمای خانواده ۱)

منابع

1. عظیمی، م, مطلق م. زندگی سالم در دوره سالمندی. تهران: پژواک آرمان ۱۳۹۶.
2. غفاری، ا, هاشمی ف. سیرکهولت در انسان. تهران: دانشگاه علوم پزشکی بهزیستی و توانبخشی; ۱۳۹۱.
3. ۳. Kolbadi nezhad N, Ayyasi M, Hasanpour M, Mahmoodi M. The Effect of Education Based on Family-Centered Empowerment Model on the Self-Care Behaviors of the Women Suffering from Stress Urinary Incontinence. Iranian Journal of Rehabilitation Research in Nursing. 2019;6(2):74-81.
4. Farzinmehr A, Moezzi A, Koohpayezadeh J. A Combination Training of Pelvic Floor Muscles and Core Muscles in Improvement of Stress Urinary Incontinence. Razi Journal of Medical Sciences. 2013;20(109):30-40.
5. Poor FS, Dr HM. Effect of spinal stabilization exercises to reduce urinary incontinence in the elderly. Scientific Journals Management System. 2017;15(13):60-1.
6. Rashidi F, Hajian S, Darvish S, Alavi Majd H. Prevalence of urinary incontinence in Iranian women: systematic review and meta-analysis. The Iranian Journal of Obstetrics, Gynecology and Infertility. 2019;21(12):94-102.
7. Mohammadi H, Bastani F. Perceived Stress and the Contributing Factors in the Elderly with Urinary Incontinence. Iran Journal of Nursing. 2019;32(119):38-47.
8. علینیا، ف, گنابادی، ب, پورآدینه، م, رضایی، ب, علیزاده، ن, حسینی ح. راهنمای آموزشی پیشگیری از بیماری های شایع در دوره سالمندی. بجنورد: بیژن یورد; ۱۳۹۲.
9. نوقابی، ا. پرستاری سالمندی: نشر جامعه نگر; ۱۳۹۳.