شما از این مطلب یاد خواهید گرفت:
- علت ایجاد زخم‌بستر.
- آنچه مراقبین در منزل می‌توانند برای کاهش و یا پیشگیری از زخم بستر در سالمندان انجام دهند.
تهیه کنندگان:
فاطمه رحیمی: دانشجوی دکتری آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت
نسیم پیرزاده : دانشجوی کارشناسی ارشد سلامت سالمندی
مقدمه:
زخم‌های بستر یا زخم‌های حاصل از فشار حفرات بافت‌های مرده هستند که در پوست تشکیل می‌شوند. در واقع کمبود اکسیژن بافتی و عدم خونرسانی ناشی از فشار می‌تواند باعث مردگی بافتی و یا خون‌مردگی و ایجاد زخم در بافت گردد. این زخم‌ها اکثراً در نواحی برجستگی‌های استخوانی که دارای چربی زیرپوستی کمی هستند و به طور مداوم با سطحی مانند تختخواب یا صندلی ارتباط دارند، مانند پشت، باسن‌ها و پاشنه‌ها ایجاد می‌شوند (۱, ۲).
ناحیه های تحت فشار
زخم بستر عموماً در افرادی دیده می‌شود که بستری یا به طریقی بی‌حرکت هستندیا آن‌هایی که روزهای خود را به جای حرکت کردن، با نشستن سپری می‌کنند. به همین دلیل این زخم‌ها در افراد معلول یا سالمندانی که مراقبت‌های صحیح دریافت نکرده‌اند، عمومیت دارند(۱).
این زخم‌ها یک عاضه جدی هستند و در صورتی که به خوبی درمان نشوند، مشکلات جبران ناپذیری را برای بیماران ایجاد می‌کنند(۳).
زخم بستر، همان‌طور که بیماری و مرگ و میر را افزایش می‌دهد، کیفیت زندگی فرد و خانواده‌اش را مختل می‌کند و باعث افزایش هزینه‌های مالی می‌شود(۳-۵).
طبق مطالعات انجام شده در ایران شیوع زخم بستر در گروه سنی ۴۰ تا ۵۰ سال ۱۴درصد و در گروه سنی ۶۰ تا ۷۰ سال ۲۲درصد است. این آمار نشان می‌دهد که با افزایش سن، شیوع زخم بستر در ایران افزایش می‌یابد(۳).
علت ایجاد زخم‌بستر:
- سالمندی
- خوابیدن در یک وضعیت ثابت به مدت بیش از ۲ ساعت
- نشستن به مدت طولانی
- افزایش درجه حرارت و رطوبت(ناشی از تعریق یا بی‌اختیاری ادرار و غیره)
- کاهش تحرک (به علت‌های مختلف مانند شکستگی‌ها، جراحی‌های وسیع)
- فقر تغذیه(کاهش دریافت پروتئین، عدم دریافت تغذیه دهانی و غیره)
- بیماری عروقی و فشار خون پایین(۵)
افراد سالمند در معرض خطر بالایی برای توسعه‌ی زخم‌های فشاری می‌باشند زیرا:
- پوست شکننده‌تر و آسیب‌پذیرتر دارند.
- اغلب تغذیه نامناسب دارند.
- حس فشار و درد در آن‌ها کاهش یافته است.
- بیشتر آن‌ها بی‌تحرک هستند.
نکته مهم : زخم‌های فشاری می‌توانند به سرعت گسترش یابند، لذا مراقبت روزانه از پوست برای افراد بستری یا غیر فعال ضروری است. اگر زخم، هنگامی که عمق کمی دارد، درمان شود، ممکن است سریع به درمان جواب دهد. اما زخم‌های عمیق‌تر، که ممکن است وارد پوست شوند، شدیداً مستعد عفونت هستند که برای بهبودی آن‌ها ممکن است ماه‌ها درمان لازم باشد. به علاوه افراد سالمند، به زمان بیشتری جهت بهبودی زخم های فشاری نسبت به افراد جوان نیاز دارند. (۲).
آنچه مراقبین در منزل می‌توانند برای کاهش و یا پیشگیری از زخم بستر در سالمندان انجام دهند:
- برای پیشگیری از زخم بستر، سالمند را به انجام فعالیت تشویق کنید.
- افرادی که دارای زخم فشاری هستند، را طبق برنامه‌ی منظم حداقل هر دو ساعت یکبار تغییر حالت دهید و یا وادار به تغییر حالت کنید.
- دقت کنید که سالمند از وضعیت‌هایی که باعث تجمع خون در پا می‌گردد، مانند: گذاشتن یک پا روی پای دیگر پرهیز کند. همچنین زمانی که بر روی یک صندلی می‌نشیند، در فواصل منظم، تغییر وضعیت دهد.
- از کشیدن افراد دارای زخم که در بستر می باشند، در هنگام جا به جایی بر روی تخت پرهیز کنید. بهتر است بین دو پای آن‌ها یک بالش قرار دهید تا از ایجاد فشار جلوگیری کند.
- یکی از محل‌های مستعد ایجاد زخم در افراد، پاشنه‌ی پا و همچنین برجستگی‌های استخوانی می‌باشند، این نقاط را در فواصل کوتاه بررسی کنید.
- ماساژ برآمدگی‌های استخوانی و تمرینات حرکتی جریان خون بافت را بهبود داده و به تغذیه بهتر بافت کمک می‌کند. هنگام ماساژ می‌توانید از روغن زیتون استفاده کنید.
- از ماساژ نواحی زخم شده به شدت خودداری نمایید.
- از سوراخ کردن تاول‌ها پرهیز کنید.
- برای حفظ و بهبود سلامت بافتی، رژیم غذایی سالمند راغنی از ویتامین‌ها و پروتئین‌ها کنید.
- پوست بدن فرد باید تمیز و خشک نگه داشته شود. می توانید از روغن و لوسیون‌های حمام به صورت پروفیلاکسی(پیشگیری دارویی) جهت نرم نگه داشتن پوست استفاده کنید.
- اگر سالمند تحت مراقبت شما دچار بی‌اختیاری ادرار است، پوست او را بعد از هر دوره دفع ، با آب و صابون بشویید و از خشک شدن و خارش پوست جلوگیری کنید.
- فیزیوتراپی و آموزش انجام حرکات ورزشی به بیمار کمک می‌کند تا عضلات وی قوی‌تر و پوست او ترمیم یابد و خون بیشتری به پوست برسد. لذا این دو موضوع را در برنامه بیمار بگنجانید.
- درمان زخم‌ها با آنتی‌بیوتیک‌ها عموماً موفقیت‌آمیز میباشد، اما ممکن است لازم باشد با عمل جراحی، بعضی از قسمت‌های اطراف یک زخم بزرگ برداشته شود، پس از مشورت با پزشک، سالمند را برای پذیرش درمان کمک و آماده کنید.(۱, ۲, ۶).
منابعی برای مطالعه بیشتر:
۱- کتاب راهنمای خانواده ها برای مراقبت از سالمند، جلد سوم ۶۰+، فرهاد بهمن زیاری، حامد آقاجانی، رویا مرادی، الهه زارع
منابع
- غفاری، ا, هاشمی ف. سیرکهولت در انسان. تهران: دانشگاه علوم پزشکی بهزیستی و توانبخشی; ۱۳۹۱.
- نوقابی، ا. پرستاری سالمندی: نشر جامعه نگر; ۱۳۹۳.
- Karimian M, Sarokhani D, Sarokhani M, Sayehmiri K, Mortazavi Tabatabai SA. Prevalence of Bedsore in Iran: A Systematic Review and Meta-analysis. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences. 2016;26(136):202-10.
- Soozani A, Raei M, Montazeri AS, Nasiri E, Hamidzadeh A, Pourheidari M. The effect of education on knowledge and performance of nurses in prevention and control of pressure sore. Modern Care Journal. 2012;9(1):16-.
- Jamand T, Akaberian S, Khoramroodi R, Pooladi S, Hajivandi A, Bagherzadeh R, et al. Assessment of risk factors associated with bedsores in patients admitted to Fatemeh Zahra & Salman Farsi Hospitals in Boushehr by using the braden indices (2007-2008). Iranian South Medical Journal. 2012;15(3):233-40.
- راهنمای پیشگیری از زخم بستر- مرکز آموزشی پژوهشی و درمانی دکتر شریعتی ۲۰۲۰ [Available from: http://medicine.tums.ac.ir/Shariati/fa/%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C-%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B2%D8%AE%D9%85-%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%B1.
به نظرم برای آموزش به خانواده و پرستار مطالبش واقعا خوب بود
چون این موضوع تحرک به طرفین، چیزیه که ممکنه خیلی از پرستارها ندونن
و من خودم با خانواده ها خیلی باید صحبت کنم که رضایت بدن به این کار
تحرک بیماریهایی که روی تخت هستند اول باید خانواده ها باید بلد باشن، من یه بیماری آلزایمری داشتم که اول که رفتم بیمارو دیدم روی یه تخت چوبی کوتاه بود با یه تشک خوشخواب، خانواده فکر می کردن که بهترین وضعیت رو براش فراهم کردن و من صبح که مریض رو بلند می کردم، چون از نظر هوشیاری طوری نیستند که بخوان بچرخن و تحرکی داشته باشن شب تا صبح روی تخت، صبح که می خواستم مریض رو بلند کنم به قدری بدن این خشک شده بود، درد می گرفت که با ناله بلند میشد و من تقریبا حدود ۲۰ روز تلاش کردم تا خانواده را وادار کردم تا تشک مواج بگیرن، بالش رو عوض کنیم ، با لش های بیشتری بذاریم که زیر بیاد بالا.
یه موقعی صبح پسر ها میومدن می دیدن که من مریض رو روی کتف خوابوندم، ناراحت میشدن … می گفتن : نمیتونه نفس بکشه … رضایت خانواده ها توی این موضوع خیلی سخت انجام میشه… چون دلسوزی های خانواده های ایرانی بیش از اندازه است و بیشتر به مریض صدمه میزنه به جای اینکه کمک کنه… پروسه اینکه این بیمار به تحرک رسید چهار ماه طول کشید چون یکی یکی باید هی توضیح می دادم که مثلا اگر این کارو نکنیم صدمه می بینه … مریضی بود که حتی قاشق غذا و لیوان آبش رو بلند نمی کرد که بخوره و با اجبار کردن خانواده، وادارش کردم که خیلی از کارها رو انجام بده، راه بره، خودش لیوان آبش رو ورداره، چون آلزایمرش خیلی زیاد بود.
خیلی ممنون از اینکه تجربه تون رو به اشتراک گذاشتین
مطالب خیلی خوب بود
تقریبا ۵ ماهست که درگیر مریضی هستیم که زخم بستر داره واینکه واقعا سخته اگر ندونی باید چه کاری انجام بدی مربض ما پشتش زخم بستر گرفته به خاطر اینکه دیابت دارن درمانش خیلی سخت شده وچون تمام تمرکزمون روی یک زخم بود از پاشنه پا واعضای دیگه بدن غافل شده بودیم که متوجه شدیم پاشنه هم داره درگیر میشه واینکه مریض رو روی تشک میکشیدیم واصلا متوجه نبودیم که چه کار پرخطری انجام میدیم خیلی خوبه که اول اطلاعات کسب کنیم و بعد رفتار کنیم
برای شما و سالمندتون آرزوی سلامتی داریم.
امیدواریم اطلاعات و تجربیاتی که بدست می آورید را در اختیار دیگران قرار دهید
با سلام و عرض خسته نباشید
به نظرم مطلب بسیار آموزنده بود و مطالعه این مبحث باعث می‌شود بسیاری از عادت و اطلاعات غلط را دور ریخته و با آگاهی بیشتر به احساساتمان غلبه کنیم
سلام ، مادرم ۶ ماه بستری در رختخواب بود و دیابت هم باعث زخم بستر شد و واقعا اذیت میشد و درمانش سخت بود
با سلام و تشکر
پدر من شب تا صبح در یک وضعیت می خوابندو نسبت به تغییر پوزیشن مقاومت می کنن البته باز از من نسبت به بقیه افراد خانواده حرف شنوی بیشتری دارند و من فقط می تونم صبح ها از ماساژ استفاده کنم
با سلام و تشکر
زخم بستر برای بیماران بی تحرک مسئله خطرناکی است و برای سالمندان با توجه به اینکه خونرسانی گاهی اوقات کند و یا حتی مختل میباشد خطرناکتر میباشد .مطالب بسیار مفید بود.
با سلام
درصورت زخم بستر علاوه بر موارد بالا می توان از پانسمان های نوین هم استفاده کرد، هر چند باید سعی شود که با تغییر پوزیش، استفاده از تشک مواج، زخم بستر بوجود نیاید
پانسمان های نوین!!! ممنون که اشاره کردید.