سکته مغزی در سالمندان

شما از این مطلب یاد خواهید گرفت:

چگونگی رخ دادن سکته مغزی.
علایم هشداردهنده سکته مغزی.
عوامل خطر سکته مغزی.
عوارض سکته مغزی.
پیشگیری از سکته مغزی.
آنچه مراقبین در منزل می‌توانند برای مقابله و کاهش عوارض ناشی سکته مغزی برای سالمندان انجام دهند.

تهیه کنندگان:

فاطمه رحیمی: دانشجوی دکتری آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت

نسیم پیرزاده: دانشجوی کارشناسی ارشد سلامت سالمندی

الهام رجالی پور: کارشناس تغذیه

چگونگی رخ دادن سکته مغزی:

سکته مغزی نوعی اختلال عصبی با شروع ناگهانی است که به مدت ۲۴ ساعت با علائمی چون سبکی سر، گیجی، سردرد، ضعف، فلج حرکتی نیمی از بدن، بی‌حسی، درد شانه، ناتوانی در درک و تولید کلام، اختلال میدان بینایی و اختلال در تعادل و حمله‌ی سقوط[۱]، تغییرات حافظه و رفتار شروع می‌شود و فرد را دچار آسیب در اندام‌ها و یا مرگ می‌کند.

[۱] حمله سقوط، احساس شدید کشیده شدن به سمت زمین و در نهایت افتادن به دلیل شلی عضلات کامل در ساق پاها بدون تغییر در سطح هوشیاری است.

اگر این علائم در طول ۲۴ ساعت از بین بروند، این وضعیت را اصطلاحاً حمله ایسکمی گذرا می‌نامند که یک علامت هشداردهنده از یک سکته مغزی احتمالی در آینده می‌باشد.

سکته مغزی زمانی رخ می دهد که یکی از رگهای خونرسان به مغز، به طور کامل و یا نسبی مسدود یا پاره شود و در بخشی از مغز که توسط آن رگ خون‌دهی می‌شود، جریان خون کاهش یابد. افت جریان خون باعث می‌شود اکسیژن و موادغذایی کافی به سلول‌های ناحیه مبتلا نرسیده و این سلول ها تخریب گردند و غالباً این عامل باعث ایجاد آسیب دائمی مغزی می‌شود.

ممکن است مسدودشدن رگ خونی به ذخیره و رسوب چربی در داخل رگ یا تشکیل یک لخته خونی مربوط باشد که بی‌حرکت شده و رگ را مسدود می‌سازد. بر همین اساس پاره شدن یک رگ، عموماً به افزایش فشارخون یا ضعیف شدن دیواره رگ مربوط است.

عارضه مغزی- عروقی یا سکته مغزی یک نقص عملکردی وابسته به پیری است که غالباً به علت تغییرات روی مغز به عنوان یک زوال عقلی نیز درنظر گرفته می‌شود، هرچند منشاء آن بیماری، دستگاه قلبی و عروقی است.

سکته مغزی سومین علت مرگ در سالمندان و جزء ناتوان‌کننده‌ترین بیماری‌ها در افراد مسن است. افراد ۵۵ ساله و بزرگتر بيشتر در معرض خطر ابتلا به سكته مغزي مي باشند وبا افزايش سن ميزان اين خطر بيشتر مي شود. در ایران سکته مغزی دومین عامل مرگ‌ومیر به شمار می‌رود و میزان بروز سالیانه سکته بار اول در ایران، ۱۳۹ نفر در هر صدهزار نفر برآورد شده که این آمار به میزان قابل توجهی از اغلب کشورهای غربی بالاتر است و اهمیت توجه به راه‌های پیشگیری و مقابله با این بیماری را می‌رساند. مردان و افراد دچار ديابت يا بيماري قلبي در معرض بيشترين خطر ابتلا به سكته مغزي مي باشند.

علايم هشدار دهنده سكته مغزي:

* سکته مغزی می‌تواند بدون هیچ نشانه‌ای رخ دهد. اگر چه حضور نشانه‌های مختلف و علائم، بستگی به منطقه درگیر در مغز دارد(۱-۶).

احساس سرگيجه يا عدم تعادل ناگهاني.
مشكل ناگهاني در ديد يك يا هر دو چشم.
احساس بي حسي يا ضعف ناگهاني در صورت ، بازو يا پا بويژه در يك طرف بدن.
مشكل ناگهاني در درك مفاهيم يا صحبت كردن با فرد ديگر.
احساس سردرد بسيار شديد و ناگهاني بدون علت مشخص

بیمارانی که نشانه‌های سکته مغزی دارند، باید برای ارزیابی به پزشک مراجعه کنند.

در صورت شک به بروز سکته مغزی در سالمند مورد حمایت شما:

سر او رابه سمت بالا نگه دارید؛
در صورتیکه بیمار در وضعیت درازکشیده است، سر را در وضعیتی قرار دهید که در صورت استفراغ، مواد برگشتی از معده به داخل ریه ها نرود؛
با آرامش صحبت کنید و مطمئن شوید که اضطراب ندارند؛
با دقت او را بررسی کرده و وضعیت را به اپراتور اورژانس اطلاع دهید.

عوامل خطر سکته مغزی:

سن: با افزایش سن، احتمال خطر رخ دادن سکته مغزی بیشتر می‌شود.
جنس: سکته مغزی در مردان متداول‌تر است.
ابتلا به بیماری‌های پرفشاری خون، کلسترول بالای خون،گرفتگی عروق شدید، دیابت، کم‌کاری غده تیروئید و سکته قلبی، عملکرد ناقص و ناکامل مغز به دلیل اختلال در اکسیژن‌رسانی به مغز که حالتی گذرا و ناپایدار دارد و کم آبی.
کشیدن سیگار
مصرف الکل(۱, ۲, ۷, ۸)

عوارض سکته مغزی: سكته مغزي يكي از علتهاي عمده ناتواني طولاني مدت و شديد ميباشد.

اختلالات حافظه و شناخت
اختلالات گفتاری
اختلالات روانی: پژوهش‌ها نشان داده‌اند، شایع‌ترین اختلالات روانی که افراد پس از دچارشدن به سکته مغزی (دراثر شوک ناشی از سکته و عوارض و ناتوانی‌های جسمی ناشی از آن)، مبتلا میشوند به ترتیب میزان شیوع، افسردگی، اضطراب و پرخاشگری می باشند.
افسردگی: اکثر نجات‌یافتگان قادر به راه رفتن، صحبت کردن، خواندن، به خاطرآوردن یا فکرکردن، به صورتی که قبل از سکته انجام می‌دادند، نیستند. در نتیجه خیلی از قربانیان سکته مغزی از افسردگی شدید رنج می‌برند. همچنین مطالعات نشان داده که میزان شیوع افسردگی در زنان پس از سکته مغزی بیش‌تر از مردان است؛ بنابراین باید در مواجهه با این دسته از بیماران دقت بیش‌تری نمود.
ترس از زمین خوردن: ترس از زمین خوردن در بیماران مبتلا به سکته مغزی که تجربه زمین خوردن داشته‌اند، نسبت به بیماران دیگر شایع‌تر است. این ترس باعث افزایش اضطراب، کاهش عملکرد، کاهش انرژی و تغییرات آسیب‌رسان به تفکر و شخصیت می‌شود. این افراد می‌دانند که در معرض خطر زمین خوردن و سکته‌های بعدی قرار دارند و در نتیجه از کاهش فعالیت و وابستگی بیشتر می‌ترسند.
اختلالات بینایی: رایج‌ترین اختلالات بینایی پس از دچار شدن به سکته مغزی شامل مشکلات حرکت چشم، کاهش میدان بینایی و اختلال در ادراک بینایی[۲] هستند. این اختلالات سبب محدودیت در انجام فعالیت‌های روزمره زندگی، کاهش استقلال فردی و یادگیری مهارت‌های مراقبت از خود و کاهش تعادل در افراد مبتلا به سکته مغزی می‌گردد.
کاهش توانایی در اعمال خودمراقبتی: در اثر اختلال بینایی، عدم تعادل و عوارض حرکتی و روانی ناشی از سکته مغزی ایجاد می شود.
زخم فشاری یا زخم بستر: در بیماران مبتلا به سکته مغزی به علت بی‌حرکتی طولانی‌مدت بروز این گونه زخم‌ها شایع است.
یبوست: در اثر کاهش میزان حرکت و یا مصرف رژیم غذایی نامناسب ایجاد می‌شود.
کاهش توانایی درحفظ تعادل و افزایش خطر سقوط به ویژه در یک سال اول بعد از سکته مغزی وجود دارد.
کاهش مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی.
کاهش کیفیت زندگی: زنان با عارضه سکته مغزی، کیفیت زندگی پایین‌تری نسبت به مردان دارند. شاید یکی از دلایل این باشد که مردان به علت ماهیت کاری و زندگی بیرون از منزل، انگیزه بیشتری برای راه افتادن دارند که در نتیجه کمتر از زنان دچار کاهش کیفیت زندگی می‌شوند.
بی‌اختیاری: بی‌اختیاری ادرار و در موارد عارضه‌های شدید، بی‌اختیاری مدفوع.
عفونت‌ دستگاه ادراری: در اثر استفاده از پوشک و یا سوند که برای بی‌اختیاری ادرار و مدفوع استفاده می‌شود.
عفونت ریوی: در اثر ضعف اندام‌های بدن و کم‌تحرکی ایجاد می‌شود.
درد: به ویژه درد شانه(۱, ۵, ۹-۲۰)

[۲] فرد دچار اختلال در ادراک بینایی قادر به تصمیم‌گیری برای انجام کار مثلاً: قدم گذاشتن در نقطه مناسب در یک سطح ناهموار و یا تطابق با شرایط نیست.

پيشگيري از سكته مغزي:

در صورتیکه سالمند سیگار می کشد، او را تشویق کنید تا تعداد آن را به مرور کم کرده و آن را ترک کند.
از اطرافیان بخواهید در حضور سالمند سيگار نكشند.
درصورت بالابودن كلسترول سالمند، درمان او را را جدی بگیرید و رعایت دستورات پزشک را پیگیری کنید.
غذاهاي حاوي مقادير پاييني از چربي اشباع، چربي ترانس، كلسترول و نمك برای سالمند تهیه کنید.
سعی کنید در حین مراقبت از سالمند، او را با توجه به مقدار توانایی اش از لحاظ جسماني فعال نگه

دارید.

با برقراری تعادل بین مقدار غذای دریافتی و مقدار فعالیت بدنی که سالمند دارد، در کنترل وزن او کمک نمایید.
بر مصرف داروهاي سالمند طبق دستور پزشك نظارت داشته باشید.
در صورتيكه سالمند دچار ديابت است، قند خون او را طبق توصیه ها چک کنید و نکاتی که در کنترل قندخون موثر است را رعایت کنید.

آنچه مراقبین در منزل می‌توانند برای مقابله و کاهش عوارض ناشی از سکته مغزی برای سالمندان انجام دهند.

در این بخش به دو نوع مراقبت خواهیم پرداخت:

نوع اول مراقبت، شامل خودمراقبتی شما مراقب محترم که عهده‌دار مراقبت از فرد مبتلا به سکته مغزی هستید، می‌شود؛

و نوع دوم مراقبت‌های پیشگیرانه و یا راه‌های مقابله با عوارض سکته مغزی برای سالمندان خواهد بود.

مراقبت‌های نوع اول:

اخیراً با افزایش هزینه‌های خدمات بیمارستانی، طول مدت بستری مبتلایان به سکته مغزی در بیمارستان کوتاه‌تر از قبل شده است. طبق گزارش‌ها و مطالعات انجام شده نزدیک به ۵۰ درصد مبتلایان به سکته مغزی از بیمارستان ترخیص و برای مراقبت درازمدت (حداقل تا ۶ ماه نیاز به مراقبت مداوم دارند) به منزل می‌روند و این مراقبت توسط خانواده، همسر یا دوستان انجام می‌شود.

در این دوره، باید سعی کنید با مشکلات متعددی مانند کاهش عملکرد سیستم اسکلتی و عضلانی، تغییرات تغذیه‌ای، فقدان حس و نارسایی در دفع بیمار و با تغییرات زندگی روزانه خود، سازگار شوید؛ به همین دلیل برای شما (مراقبان خانوادگی) مشکلات پیچیده‌ای ایجاد می‌شود. از این رو مراقبت از بیماران سکته مغزی یک کار استرس‌آور است و منجر به مقدار قابل توجهی بار و آسیب‌پذیری می‌شود.

مطالعات نشان می‌دهند که مراقبان خانوادگی بیماران سکته مغزی، دارای سطوح بالایی از افسردگی و اضطراب در مقایسه با سایر مراقبان بیماری‌های عصبی هستند. اختلالات پدیدار شده در بیماران سکته مغزی موجب از دست دادن استقلال و افزایش وابستگی آنان به اطرافیان در انجام فعالیت‌های روزمره می‌شود؛ این شرایط ممکن است تا چندین سال تداوم داشته باشد. لذا چنین مشکلاتی به عنوان یک چالش مهم برای بیماران و شما محسوب می‌شود.

ممکن است مشکلات متعدد حاصل از مراقبت طولانی مدت از بازماندگان سکته مغزی، موجب بروز مشکلاتی برای شما، از جمله اختصاص ندادن زمان کافی برای مراقبت از خود، تغییر در وزن بدن، اختلالات خواب، خستگی جسمی و ناتوانی در تمرکز، عدم مشارکت در محیط اجتماعی و منزوی شدن، افزایش هزینه‌ها، از دست دادن درآمد، در اثر مراقبت‌ از بیمار و از دست دادن فرصت‌های شغلی ‌شود؛ که در نهایت منجر به احساس تنهایی و افسردگی، کاهش سلامت جسمی و روانی و کاهش کیفیت زندگی خودتان و حتی کاهش ارائه مراقبت از بیمار ‌شود.

مطالعات در این زمینه نشان داده است که مداخلات پرستاری همچون آموزش، می‌تواند در کاهش فرسودگی مراقبان موثر باشد. پس بهترین کار این است که از همان ابتدای مراقبت از سالمند مبتلا به سکته مغزی از پرستاران این حوزه، کاردرمانگرها، روانشناسان و پزشک معالج سالمند برای ارائه مراقبت با کیفیت برای بیمار و در عین حال کم‌ضرر برای خودتان کمک بگیرید.

- به یاد داشته باشید که نیازی نیست همه مراقبت‌های بیمار (سالمند مبتلا به سکته مغزی) را به تنهایی انجام دهید. گاهی از مراکز پرستاری کمک بگیرید و برای مدتی مراقبت را به پرستاران ویژه مراقبت در منزل بسپارید.
- هرگاه برای بازتوانی بیمار برنامه‌ریزی می‌کنید، برای رفع خستگی و رسیدگی به خود نیز زمانی را در برنامه قرار دهید.
- نگاه مثبتی به تغییرات و بهبودی‌های جزئی بیمار داشته باشید و شادی خود را به بیمار نیز انتقال بدهید.
- برنامه غذایی خود را جدی بگیرید و در زمان تغذیه بیمار، خود نیز وعده‌های غذایی سالم مصرف کنید.
- پرورش گل و گیاه را در محیطی که از سالمند مراقبت می‌کنید، از یاد نبرید. با این کار علاوه بر حفظ روحیه خود به تهویه هوای محل سکونت سالمند نیز کمک خواهید کرد.
- در برنامه‌های (موسیقی درمانی، ماساژ درمانی، تمرینات ورزشی، تمرینات آرام‌سازی و غیره) بازتوانی که در ادامه برای بازتوانی بیمار به آن اشاره خواهیم کرد، با توجه به علاقه خود همراه با بیمار شرکت کنید؛ این کار شما چندین فایده خواهد داشت: احساس تنهایی بیمار را کاهش می‌دهد، باعث افزایش حس صمیمیت بین شما و بیمار خواهد شد و میزان قابل توجهی از خستگی شما را رفع می‌کند.
- با خانواده‌ها یا مراقبینی که در وضعیت شما قرار دارند و در امر مراقبت موفق بوده‌اند، در ارتباط باشید تا از تجربیات مراقبتی آن‌ها بهره‌مند شوید.
- اگر برنامه‌های مراقبت و بازتوانی سالمند بار سنگین هزینه‌ای برای شما دارد، تا جایی که امکان دارد آنها را یاد بگیرید و در منزل با بیمار انجام دهید.
- اگر در تأمین هزینه‌های مراقبت از بیمار مشکل دارید، از مراقبین سلامت محله خود یا بیمارستان و یا پزشک معالج مشورت بخواهید تا نهادهای فعال حمایتی در این زمینه را به شما معرفی کنند و یا معرف شما باشند.

مراقبت‌های نوع دوم:

اگرچه سالمندان مرگ و میر بالاتری به علت سکته مغزی نسبت به جوانان دارند ولی آن‌هایی که زنده می‌مانند شانس خوبی برای بهبودی دارند. رژیم درمانی تجویز شده در زمینه‌های مختلف از جمله رژیم بازتوانی، غذایی و دارویی از جمله درمان‌های اصلی بیماران مبتلا به سکته مغزی است و برنامه توانبخشی جسمی در این بیماران شامل مجموعه اقداماتی مانند ورزش، افزایش دامنه حرکتی، بهبود تغذیه، تکلم، دفع و غیره در جهت بازسازی و آماده‌سازی ساختمان جسمی فرد می‌باشد. چنانچه تبعیت از این رژیم درمانی و برنامه‌های بازتوانی انجام نپذیرد، بیمار دچار عوارض یا طولانی شدن عوارض ناشی از سکته مغزی می‌شود.

وقتی هوشیاری بیمار بعد از سکته مغزی دوباره به دست آمد و وضعیت علائم حیاتی او ثابت شد؛ باید روی بازتوانی او متمرکز شوید. برای بیماران، درک و شرکت در بازتوانی خودشان به دلیل مشکلات گفتاری، رفتاری و حافظه ممکن است بسیار سخت باشد. اگر چه مشکلات مختلف، وابسته به محل درگیر شده مغز می‌باشند، اما تعدادی از عوارض به صورت عمومی گزارش شده‌اند. مثال‌های ذیل خصوصیاتی هستند که توسط سالمندان با سابقه سکته مغزی تظاهر می کند:

مدت توجه کاهش یافته و راهنمایی‌های طولانی و پیچیده ممکن است برای بیمار گیج‌کننده باشد. بنابراین سعی کنید توضیحات یا مباحث را ساده و روان و به آرامی به او بگویید.
حافظه دور ممکن است دست‌نخورده باقی بماند، در حالی که حوادث اخیر یا توضیحات جدید شما به بیمار، فراموش شوند. به همین دلیل گاهی ممکن است نیاز باشد چندین بار یک دستور و یا یک جمله را تکرار کنید. لطفاً در این امر صبور و خوش‌رو باشید تا بیمار را از عوارض روحی بعد از سکته دور نگه دارید.
بیمار ممکن است در انتقال اطلاعات از یک موقعیت به موقعیت دیگر مشکل داشته باشد. برای مثال، آن‌ها ممکن است قادر به یادآوری مراحل بلندشدن از تخت به ویلچر باشند ولی قادر به کاربرد اصول مشابه برای انتقال از ویلچر به تخت نباشند. در این زمان نیاز به رفتار صبورانه شما دارند تا به آنها کمک کنید.

بعد از سکته مغزی در فرد مبتلا،گیجی، بی‌قراری و تحریک‌پذیری به علت محرومیت عاطفی افزایش می‌یابد. برای به حداقل رساندن محدودیت‌های تحمیل شده به وسیله‌ی این مشکلات، ممکن است لازم باشد، اقدامات زیر را انجام دهید:

درباره‌ی آنچه اتفاق افتاده است توضیح مختصری به بیمار بدهید. اقداماتی که انجام شده و فعالیت‌هایی که مورد انتظار است را برای بیمار شرح دهید تا با تعامل بهتر با یکدیگر بتوانید از عهده مراقبت‌ها برآیید.
در بین مراقبت‌های روتین روزانه با بیمار گفت‌وگو کنید: در گفت‌گوهای خود مراقب باشید دقیقاً با لحن و نوع گفت‌گوهای قبل از رخ دادن سکته با او صحبت کنید؛ چرا که لحن ترحم‌آمیز شما ممکن است باعث تشدید مشکلات روانی و احساس تنهایی و سربار بودن بیمار شود.
با بیمار واضح و رسا صحبت کنید ولی فریاد نزنید؛ اگر بیمار مشکل شنوایی پیدا کرده است سعی کنید در زمان صحبت با او، در دیدرس وی و نزدیک ترین مکان به او باشید؛ به این صورت ارتباط بهتری بین شما و او صورت می‌گیرد.
برای کاهش تنش‌های روانی بیمار، صداهای محیط، ترافیک و ازدحام را به حداقل برسانید.

از اشیاء آشنا برای بیمار استفاده کنید (مثل: لباس‌های خودش، ساعت و غیره)، تا بیمار بتواند با خاطرات گذشته خود ارتباط برقرار کند.(برای اطلاعات بیشتر به محتوای آموزشی اختلالات حافظه و شناخت مراجعه کنید)
بازگشت بیماران سکته مغزی بعد از عارضه، به دنیای آشنا و فضای خانه به طور شگفت‌آوری باعث بهبود شناختی می‌شود؛ بنابراین توجه داشته باشید که بهترین مکان بعد از ترخیص بیمار از بیمارستان محل سکونت بیمار در قبل از عارضه است و بهترین مکان برای بستری بیمار، اتاق خودش می‌باشد.
برای بهترشدن وضعیت گفتار و تقویت حافظه از بیمار بخواهید که برای شما لحظات مثبت و شاد داستان زندگی خود را تعریف کند. در طول داستان سعی کنید از جزئیات آن بپرسید تا سالمند مجبور شود بیشتر از حافظه خود برای یادآوری وقایع گذشته استفاده کند.
موسیقی به دلیل سرشار بودن از تداعی‌های هیجانی و خاطرات، ابزار موثری برای برانگیختن پاسخ‌های هیجانی است. علاوه بر آن، ریتم موسیقی، هم با تأثیر مستقیم بر هیجانات و هم با تأثیر بر کارکردهای فیزیولوژیکی مانند ضربان قلب، انقباض عضلانی، فشارخون و سرعت تنفس، بر هیجانات و رفتارهای افراد تأثیر می‌گذارد. بر همین اساس نباید موسیقی را خصوصاً برای سالمندی که قبل از عارضه سکته مغزی به موسیقی علاقه داشته، نادیده بگیرید. از موسیقی‌های دلخواه سالمند با صدای متوسط استفاده کنید.
همچنین برای کاهش علائم شناختی از آروماتوتراپی (رایحه‌درمانی) استفاده کنید. اگر از رایحه مورد علاقه سالمند اطلاع دارید، بهتر است از همان رایحه برای مطبوع شدن فضای اتاق سالمند، استفاده کنید.
از افراد خانواده و دوستان بیمار بخواهید هنگام ملاقات با بیمار از لمس درمانی استفاده کنند، به این شکل که در زمان صحبت با سالمند، دست او را بگیرند و یا گونه او را با دست نوازش کنند.

بازخورد متناوب مثبت را فراهم کنید. حتی انجام وظیفه‌ی کوچک ممکن است یک موفقیت بزرگ برای بیمار باشد.
خطاها و شکست‌های احتمالی بیمار را پیش‌بینی کنید و بپذیرید. مثلاً دادن استقلال در عملکرد بیمار به صورت فیزیکی و روانی بیش‌تر از انجام وظایف بیمار توسط افراد دیگر، مفید و اثربخش خواهد بود حتی اگر سالمند کارهایش را بی‌ظرافت و آهسته انجام بدهد.
بیماران ممکن است به خاطر تشخیص محدودیت‌هایشان و ناکامی به دلیل نیاز و وابستگی به دیگران افسرده شوند. بنابراین صبر مداوم شما، اطمینان دوباره و تشویق بیمار برای به حداکثر رساندن ظرفیتش برای استقلال وی ضروری است.
بیماران ممکن است به دلیل از دست دادن نقش‌های سازنده و هویت‌بخش، غمگین شوند. واکنش آن‌ها می‌تواند به صورت تحریک‌پذیری نسبت به دیگران و اغلب کسانی که دوست دارند مانند اعضای خانواده باشد. بنابراین در مواجهه با چنین رفتارهایی از سوی بیمار به دیگر اعضای خانواده، آموزش‌های لازم را برای درک رفتارها و چگونگی برخورد با آن ارائه دهید. به آن‌ها یادآور شوید که رنجاندن یا خشم نسبت به این بیماران فقط سبب خشم و ناکامی آن‌ها در آینده می‌شود. درک، صبر و تحمل مورد نیاز است.
حتماً سالمند را از نظر حالات روحی، میزان اشتها، میزان خواب و غیره زیر نظر داشته باشید، اگر رفتارهای غیرعادی و نشانه‌هایی از افسردگی در سالمند مشاهده کردید با پزشک معالج او مشورت کنید و از یک روان‌درمانگر کمک بخواهید.
تا جایی که امکان دارد عوارض روانی را با درمان‌های غیر دارویی و زیر نظر روان‌شناس و پزشک معالج بیمار درمان کنید.
از مصرف هر نوع دارو و یا هر نوع دستورالعمل طب سنتی به صورت خودسرانه برای رفع درد و یا تسریع بهبودی بیمار به طور جدی خودداری کنید. فقط از دستورات پزشک معالج پیروی کنید.
همواره سالمند را به امیدواری و مثبت‌اندیشی دعوت کرده و سعی کنید سالمند را به انجام تمرین‌های آرام‌سازی ذهنی به صورت روزانه دعوت کنید. انجام تمرینات یوگا و مدیتیشن در این زمینه کمک‌کننده خواهند بود.
در اتاق بیمار، یک تقویم یا نشانه که نشان‌دهنده‌ی تاریخ و روز باشد، بگذارید. وضعیت شناختی و عاطفی بیمار را طور ماهیانه یا هر وقت که تغییری در وضعیت فیزیکی یا روانی او می دهد ارزیابی کنید؛ تاریخ‌ها را ثبت کنید تا به پزشک معالج بیمار اطلاع دهید.
بیمار را تشویق کنید هر ۲ ساعت یک‌بار نفس عمیق بکشد. این کار باعث کاهش اضطراب و آرام‌سازی ذهن او می‌گردد و از طرفی باعث می‌شود ریه کارایی خود را حفظ کند و از عفونت‌های ریوی جلوگیری شود.

درنظرگرفتن مدت زمانی که بیمار می‌تواند قبل از ظهور نشانه‌های زخم فشاری در یک وضعیت باقی بماند، یک امر بسیار حیاتی است. بدین منظور، پوست بیمار را بعد از گذشت نیم ساعت از قرارگرفتن در یک وضعیت بررسی کنید. اگر قرمزی مشاهده نشد میزان قراردادن بیمار در یک وضعیت را تا ۲ ساعت می‌توانید افزایش دهید.
در صورت رویت جوش، قرمزی، خون‌مردگی و غیره در نواحی تحت فشار که مستعد زخم‌های فشاری هستند، مراقبت‌های مربوط به زخم‌های فشار را آغاز کرده و در نوبت بعدی ویزیت پزشک معالج سالمند، این موضوع را با او در میان بگذارید.
در صورتی که سالمند دچار بی‌اختیاری ادراری شده است و ناتوان از انجام فعالیت‌های روزمره خود است؛ لباس‌های او را هر ۲ ساعت بررسی کنید و اگر لازم بود لباس‌ها را تعویض کنید. در پوشیدن لباس به سالمندان کمک کنید تا احساس شرمساری ناشی از کثیف شدن لباسش کمتر شود.
برای بهبود وضعیت بی‌اختیاری او، به صورت روزانه به او یادآوری کنید که تمرینات تقویت عضلات کف لگن را انجام دهد.

در جهت پیشگیری از تشدید تنش‌های روحی و روانی بیمار بعد از سکته مغزی و بهبود عوارض روانی به خصوص حس اعتماد به نفس سالمند: او را تشویق کنید که احساسات خود را بیان کند. بهتر است در حضور دیگران در مورد مشکلات جسمی او به ویژه مشکلات بی‌اختیاری، صحبت نکنید.
بیش از ۸۰ درصد بازماندگان سکته مغزی در سه ماه نخست پس از سکته، اختلال در عملکرد حرکتی به ویژه در اندام فوقانی را تجربه می‌کنند. برای بهبود عملکردهای حرکتی، سالمند را به جلسات فیزیوتراپی ببرید؛ اگر امکان جابه جایی سالمند را ندارید به مراکز توانبخشی مراجعه کنید و برای حضور فیزیوتراپیست در منزل درخواست دهید. اگر شرایط مالی شما برای تعداد جلسات تعیین شده توسط فیزیوتراپیست در منزل مناسب نیست؛ با مشورت با فیزیوتراپیست جلسات را به نصف یا یک‌سوم کاهش دهید، تمرینات فیزیوتراپی را تا حدودی یاد بگیرید و یک بار با نظارت فیزیوتراپیست و سپس مابقی جلسات را خودتان با تعامل بیمار انجام دهید.
ماساژ اشکال متنوعی دارد؛ یکی از انواع آن ماساژ اِستروک سطحی پشت[۱] می‌باشد که به صورت حرکات آهسته، ملایم و موزون کف دست‌ها بر روی پشت بیمار به صورت یکنواخت، حدود ۶۰ حرکت در دقیقه، با فشاری ملایم به مدت زمان ۳ تا ۱۰ دقیقه انجام می‌گیرد. حرکات به کار رفته در این ماساژ از نوع سطحی بوده که اثر کاملاً حسی داشته و در تمدد اعصاب بیماران موثر است.
فیلم‌های آموزشی این نوع ماساژ را از اینترنت (مراجعه کنید به شبکه‌های نمایشی اجتماعی مانند آپارات[۲]، تماشا[۳] و یا بخش آموزش تصویری سایت تبیان[۴]) دانلود کنید و برای بیمار آن را اجرا کنید. اگر در انجام ماساژ مشکل دارید،از مراکز تخصصی ماساژ درمانی کمک بگیرید. برای انجام بهتر و موثر ماساژ از روغن‌های مخصوص ماساژ با رایحه مورد علاقه بیمار استفاده کنید.
بعد از بهبودی نسبی بیمار مبتلا به سکته مغزی از ورزش‌های فیزیکی که به حفظ تعادل و تقویت قدرت عضلات، بهبود عملکرد حرکتی بیمار و همچنین تقویت شناخت کمک می‌کند، استفاده کنید.
طبق مطالعات انجام شده، دو نوع از تمرینات ورزشی نسبت به دیگر تمرینات، کارایی بیشتری برای بازتوانی حرکتی بیماران مبتلا به سکته مغزی داشته است که به معرفی آن‌ها می‌پردازیم. در صورت امکان و علاقه سالمند، یکی از ورزش‌ها را انتخاب کرده و با توجه به توانایی و رغبت سالمند در هفته او را به چند جلسه تمرین ببرید و یا با کمک فیلم‌های آموزشی و یا مربی مربوطه تمرینات را در منزل انجام دهید:
تمرینات پیلاتس یکی از روش‌های تمرینات جسمانی است که بر استفاده از مغز در کنترل عضلات تأکید می‌کند؛ در نتیجه با تقویت عضلات به نگه داشتن بدن در تعادل کمک می‌کند. نتایج پژوهش‌ها نشان داده که تمرینات پیلاتس قادر است عملکرد عضو آسیب‌دیده را بعد از سکته افزایش داده و افسردگی و زوال عقل آنان را کاهش دهد.
مطالعات اخیر نشان داده‌اند تمرینات تای‌چی می‌تواند به عنوان یک ورزش ذهن و بدن، تأثیر مثبتی بر عملکرد شناختی داشته باشد. تمرین تای چی را می‌توان فعالیتی با میزان سختی کم در نظر گرفت؛ به طوری که در توانبخشی بیماران سکته مغزی، به عنوان فعالیتی ایمن شناخته شده است. تمرین تای‌چی به راحتی در منزل قابل اجرا بوده و به تجهیزات و فضای خاصی احتیاج ندارد و نیز آثار جانبی منفی نداشته و در مطالعات قبلی توانسته سبب افزایش کیفت زندگی و بهبود تعادل در بیماران سکته مغزی گردد.
آب درمانی یکی از روش‌های درمانی عوارض بعد از سکته مغزی است و دارای ویژگی‌هایی است که آن را از دیگر روش‌ها متمایز می‌سازد. تمرین در محیط آب، این امکان را به بیمار می‌دهد تا در وضعیتی دور از درد، به انجام تمرین‌ها و فعالیت بدنی بپردازد. درصورت علاقه سالمند و توانایی او و همچنین مهیا بودن شرایط محیطی می‌توانید از این روش درمانی در اواسط دوره بازتوانی که بیمار تا حدودی توانایی و استقلال حرکتی خود را به دست آورده است؛ برای بهبودی بیشتر استفاده کنید.

با مشورت با کادر درمان به ویژه کادر توانبخشی بیمارستان، برنامه‌هایی در جهت ارتقاء استقلال در فعالیت‌های روزمره زندگی مانند تهیه وسایل کمکی یا تطابق‌دهنده داشته باشید. بعد از تهیه وسایل، نحوه استفاده درست از وسیله مورد نظر را به بیمار آموزش دهید؛ چرا که گاهی اوقات در اثر استفاده نادرست از وسایل کمک توانبخشی مانند عصا، واکر و غیره، بیمار دچار عوارض بیشتری می‌شود. مثلاً استفاده نادرست از عصا، باعث تشدید درد در ناحیه مچ دست، شانه و گردن می‌شود.
باید برای ترس از زمین خوردن بیمار بعد از سکته مغزی، علاوه بر انجام تمرینات تعادلی به او اطمینان خاطر دهید که فضای امنی برای جلوگیری از زمین خوردن او فراهم کرده‌اید.
در صورت هر نوع پیشرفت حرکتی سالمند، به او بازخورد مثبت بدهید و او را مورد تشویق و حمایت قرار دهید تا به تلاش خود برای بهبود بیشتر توان‌ حرکتی ادامه دهد.

[۳] -Stroke Back Massage= SSBM

[۴] -www.aparat.com

[۵] -www.namasha.com

[۶] -www.tebyan.net

توجه کنید که بعد از بهبودی نسبی، اصلاح سبک زندگی در بیماران سکته مغزی به صورت زیر ضروری است:

الف) میزان نمک در غذا را محدود کنید. از آوردن نمک سر سفره خودداری کنید. از سبزیجات معطر مانند ریحان و نعنا و لیموترش برای طعم دادن به غذا استفاده کنید. از موادغذایی کنسروی، ترشیجات، شوری جات، انواع سس ها، غذاهای فست فود، غذاهای دودی و نمک سود استفاده نکنید.
ب) مصرف چربی در برنامه غذایی را کاهش دهید و از روغن های جامد، روغن حیوانی، دل، جگر و قلوه، کله پاچه، غذاهای سرخ کردنی و پرچرب استفاده نکنید.

ج) از میوه و سبزیجات تازه در برنامه غذایی سالمند به صورن روزانه استفاده کنید و بیمار را تشویق به دریافت مایعات کافی کنید.

د) قطع مصرف سیگار و پرهیز از مجاورت با افراد سیگاری: سالمند را متقاعد کنید که باید سیگارکشیدن را متوقف کند؛ زیرا ۲ تا ۴ سال بعد از ترک سیگار، خطر سکته مغزی در سالمندان، مشابه یک فرد غیرسیگاری خواهد بود.

ه) توجه کنید که سالمند بعد از بهبودی و برگشت توان حرکتی باید روزانه علاوه بر فعالیت معمول روزانه ۳۰ تا 60 دقیقه پیاده‌روی یا نرمش داشته باشد.

و) در سالمندان چاق و دارای اضافه وزن با کمک متخصص تغذیه و پزشک معالج برای کاهش وزن او برنامه‌ریزی کنید.

ز) برای پیشگیری از حملات جدید؛ میزان فشارخون سالمند را به صورت دوره‌ای بررسی کنید و هر نوع تغییر فشارخون را بعد از چند بار اندازه‌گیری درست، به پزشک معالج گزارش دهید(۲, ۳, ۶, ۹, ۱۲, ۱۷, ۲۰-۲۹).

برای شرکت در مسابقه کلیک کنید.

منابعی برای مطالعه بیشتر:

۱- دانلود کتاب راهنمای خودمراقبتی در ناخوشی های جزئی(راهنمای خانواده ۱)

منابع:

غفاری، ا, هاشمی ف. سیرکهولت در انسان. تهران: دانشگاه علوم پزشکی بهزیستی و توانبخشی; ۱۳۹۱.
نوقابی، ا. پرستاری سالمندی: نشر جامعه نگر; ۱۳۹۳.
Derakhshanfar M, Raji P, Bagheri H, Jalili M, Tarhsaz H. The effect of extroceptive and proprioceptive sensory stimulation on ADL and motor function of upper limb in stroke patients. Razi Journal of Medical Sciences. 2018;25(7):55-61.
S A, M N, P HA, KH HNT, R K. Effectiveness of Rehacom Cognitive Rehabilitation Software on Depression in Patients with Chronic Stroke. Military Caring Sciences. 2019;6(1):39-48.
Sagharsalarimehr, Heydari M, Jalilian H, Imani A. Assessing the Quality of Life among Stroke Patients in Razi Hospital in Tabriz City. Depiction of Health. 2018;9(1):14-.
Kheirollahi MN, KhatibanDM, Oshvandi DK, Alhani DF, Feradmal DJ. The effect of Family-centered empowerment on Perceived severity of threat in Caregivers of patients with stroke: a semi experimental study. Avicenna Journal of Nursing and Midwifery Care. 2014;22(3):73-82.
Rozbahani A, Rezaee M, Khazaei M. Impact of Mild Hypothermia on the Recovery of Patients with Acute Stroke. Avicenna Journal of Clinical Medicine. 2019;26(1):26-33.
Ghiasian M, Daneshyar S, Lotfi yar M. Assessment of One-year Prognosis in Patients with Stroke. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences. 2019;28(168):172-6.
Eskandary S, Aguilar Marchen ME, Azadfallah P, Forogh B. Studying the effectiveness of neurologic music therapy in cognitive rehabilitation of stroke patients. The Journal Of Psychological Science. 2019;18(80):913-22.
کامرانی ا. حافظه و شناخت در سالمندی: دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی; ۱۳۹۵.
Azadeh H, Fekri A, Amraie H, Roostaei M, Baharlouei H. The Correlation Between Rates of Falling, Balance, Quality of Life and Fear of Falling in Patients With Chronic Stroke. Archives of Rehabilitation. 2018;19(1):36-43.
Gorashizadeh MA, Shaafee S, Herizchi Ghadim S, Pirzeh R, Safikhanlou S, Rikhtegar Ghiasi R, et al. A STUDY OF SERTRALINE EFFICACY ON REDUCING DISABILITIES IN STROKE IN PATIENTS: A DOUBLE BLIND RANDOMIZED CLINICAL TRIAL. Studies in Medical Sciences. 2014;25(2):97-104.
Hasanzadeh R, Hosseini SH, Abedini M, Enayati H. The Relationship of Possible Risk Factors in Prevalence of Post Stroke Depression. Journalof Mazandaran University of Medical Sciences. 2014;24(111):60-6.
Ebrahimi S, Kalani Z. Effect of the Performance of the Liaison Nurses on the Motor Complications in Stroke Patients after Discharge: A Randomized Clinical Trial. Iran Journal of Nursing. 2019;32(120):15-27.
Ghaffari A, Akbarfahimi M, Kheirollahzadeh M, Sarvghadi P, Qafarizadeh F. Comparison of the Components of Visual Perception and Depth Perception in Stroke Patients and Healthy Individuals. The Scientific Journal of RehabilitationMedicine. 2018;7(1):146-53.
Ghorbanian E, Alivandi Vafa M, Farhoudi M, Nazari MA. Effect of Computer-based Cognitive Rehabilitation Intervention on Selective Attention, Sustained Attention, and Divided Attention of Patients with Stroke in Tabriz. TheScientific Journal of Rehabilitation Medicine. 2020;9(1):137-46.
Norouzian M, Rajabi H, Panahzadeh F. The effect of 6 weeks of Tai chi training on cognitive status, dynamic balance and quality of life in women with stroke. Qom Univ Med Sci J. 2017;11(1):29-38.
Atashi V, Sheikh Abumasoudi R, Moghimian M, Hashemi M, Karimi T, Kashani F, et al. The Effect of E-Learning on the Quality of Life of Patients with Stroke. Journal of Health and Care. 2017;19(1):30-8.
Ahmadichenari H, Esmaili AA, Hasanzadeh F, Taheri NK. A review of the effective factors on physical rehabilitation of stroke patients. Iranian Journal of Rehabilitation Research in Nursing. 2016;2(2):68-77.
Atashi V, Mohammadi F, Dalvandi A, Abdollahi I, Shafiei Z. Effect of slow stroke back massage on anxiety in patients with stroke- A randomized clinical trial. Journal of Clinical Nursing and Midwifery. 2014;2(4):45-52.
Amraei A, ANOOSHEH M, KAZEMNEJAD A. The Effect of a designed Care Program for Hemiplegic Stroke Patients on Family Caregivers’ Stress, Anxiety and Depression. PAYESH. 2020;19(4 #a001017):-.
مقصودنیا ش. مراقبت های بهداشتی اولیه در سالمندان ایران. تهران: دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی; ۱۳۹۴.
Nayeri ND, Mohammadi S, Razi SP, Arazi TM, Kazemnejad A. Effectiveness of family empowerment program on level of adherence to treatment regimens in stroke patients; a randomized controlled trial. Evidence Based Care. 2015;5(1):57-66.
Babaeipour H, Sahebozamani M, Mohammadipour F, Vakilian AR. The Effect of Six Weeksof Aquatic Training on the Quality of Life in Patients with Chronic Ischemic Stroke: A Randomized Clinical Trial. Journal of Rafsanjan University of Medical Sciences. 2018;17(8):699-714.
Shahimoridi D, Vakilian AR, Moghadam Ahmadi A, Sheikh Fathollahi M. Comparing the Effect of Functional Electrical Stimulation and Functional Exercise Therapy on the Treatment of Ischemic Stroke: A Randomized Clinical Trial. Journal of Rafsanjan University of Medical Sciences. 2020;19(1):23-38.
Tajvidi M, DalvandiA, Sahaf R, Rahgozar M. Relationship Between General Health and Demographic Characteristics of Family Caregivers of Stroke Survivors. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2018;12(4):494-505.
Davoodi R, Ghandehari K, Ghayeni Mr, Harirchian Mh, Bahar vahdat H, Nezhad S, et al. Developing a National Guideline for Diagnosis, Treatmentand Follow-up of Stroke. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences. 2018;28(167):1-20.
Donyapour H, Abedini M, Eskandarnejad M, Mohammadzade H. Effects of Pilates and Neurofeedback Exercises on Balance and Cognitive Disorders in Chronic Stroke Patients. The Scientific Journal of Rehabilitation Medicine. 2015;4(2):127-37.
Pedram-Razi S, Bassam-Pour S, Faghihzadeh S, Alefbaei A. Effect of Multi-Sensory Stimulation on Memory Status in Patients with Acute Phase of Ischemic Stroke. Journal of Health and Care. 2017;18(4):280-91.