شکستگی استخوان و پوکی استخوان در سالمندان

شما از این مطلب یاد خواهید گرفت:

• شکستگی استخوان در سالمندان و علت‌ آن.
• پوکی استخوان چیست.
• مشکلات ابتلا به پوکی استخوان.
• عوامل خطر ابتلا به پوکی استخوان.
• آنچه مراقبین در منزل می‌توانند برای مقابله و کاهش عوارض پوکی استخوان و شکستگی برای سالمندان انجام دهند.

تهیه کنندگان:

فاطمه رحیمی: دانشجوی دکتری آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت

نسیم پیرزاده: دانشجوی کارشناسی ارشد سلامت سالمندی

الهام رجالی پور: کارشناس تغذیه

شکستگی استخوان در سالمندان و علت‌ آن:

سالمندان در خطر شکستگی‌های فشاری مهره‌ها، ناشی از سقوط یا برداشتن اجسام سنگین، شکستگی در ناحیه مفصل ران در محل اتصال به لگن و ناحیه مچ دست می باشند(۱, ۲).

شکستگی و فشار مهره‌ها باعث خم شدن و ایجاد قوز با درجات مختلف (از خفیف تا شدید) در پشت و نهایتاً منجر به کوتاه شدن تنه می‌شود که به ویژه در زنان سالخورده متداول است. به طوری که در سن ۸۰ سالگی می‌توان انتظار داشت که از هر ۳ زن، یک نفر و از هر ۵ مرد، یک نفر دچار شکستگی‌های ستون فقرات شود(۳).

استئوپروز یا پوکی استخوان، ضربات، متاستازهای[۱] سرطان به استخوان و دیگر بیمارهای استخوانی در شکستگی استخوان ها نقش دارند.

وقتی استخوان فِمور (استخوان ران) که اکثر وزن بدن را تحمل می‌کند، مبتلا به پوکی استخوان شد، دچار شکستگی‌هایی می‌شود که در محل اتصال به استخوان لگن رخ می‌دهد. شکستگی مفصل ران در سالمندان دارای پوکی استخوان، به خصوص در سنین بالا، جدی‌تر و حتی می‌تواند کشنده باشد. به طوری که در یک فرد سالمند شکستگی ران تا ۴ برابر خطر مرگ را افزایش می‌دهد(۵).۷۹درصد تمام شکستگی‌های استخوان لگن مربوط به زنان است(۴).

حدود ۲۰ درصد از بیمارانی که شکستگی استخوان را تجربه می‌کنند، نیاز به مراقبت طولانی مدت در مراکز پرستاری تخصصی دارند و ۶۰ درصد بیماران، هرگز نمی توانند استقلال  قبل از وقوع شکستگی را دوباره به دست ‌آورند(۶).

گذشته از درد و ناراحتی‌ که مستقیماً بیمار را تحت تأثیر قرار می‌دهد، شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان بیماران را با عوارض و ناتوانی‌های طولانی مدت مواجه می‌کند، کیفیت زندگی آن‌ها را به شدت پایین می‌آورد و می‌تواند منجر به مرگ شود. این عوارض نشان از اهمیت پیشگیری از وقوع شکستگی و یا درمان و مراقبت‌های درست بعد از وقوع شکستگی می‌دهد(۲). بر همین اساس در ادامه، ابتدا به معرفی مهم‌ترین عامل شکستگی استخوان در سالمندان یعنی  پوکی استخوان خواهیم پرداخت و سپس راه‌های پیشگیری از پوکی و شکستگی استخوان و همچنین راه‌های مراقبت از سالمندان دچار شکستگی استخوان را ارائه خواهیم داد.

* نکته حائز اهمیت این محتوای آموزشی این است که شما مراقب عزیز در هر دوره از زندگی (جوانی، میانسالی، سالمندی) که قرار دارید، می‌توانید نکات مربوط به پیشگیری از پوکی استخوان و پیشگیری از شکستگی استخوان را در زندگی خود نیز لحاظ کنید تا از عوارض آن در امان باشید.

پوکی استخوان چیست؟

همه ما می‌دانیم که با افزایش سن، خمیدگی پشت و کوتاه شدن قد به عنوان یک روند طبیعی از فرآیند پیر شدن، اتفاق می افتد. اما در واقع این علائم، به دلیل کاهش توده استخوانی به اندازه ای است که خطر بروز شکستگی را افزایش می دهد و  نشانه‌ ای از یک بیماری به نام پوکی استخوان است که اگر زود متوجه آن شویم، می‌توانیم از بروز آن پیشگیری کنیم.

پوکی استخوان به معنی پوک شدن یا نازک شدن استخوان‌ها به هر علتی می‌باشد که باعث کاهش قدرت استخوان‌ها و شکسته شدن آن‌ها به سادگی می‌شود. پوکی استخوان یک تهدید جدی است چراکه خطر ایجاد شکستگی استخوان با افزایش سن زیاد می‌شود. پوکی استخوان، بیماری خاموش نامیده می‌شود، چراکه در آن استخوان‌ها بدون هیچ علامتی دچار ضعف می شوند و وقتی علائم درد و شکستگی بروز پیدا می‌کند که بیماری در مراحل پیشرفته است. معمولاً تا بروز اولین شکستگی، افراد از وجود پوکی استخوان بی‌اطلاع هستند اما خوب است بدانید که این عارضه قابل پیشگیری و درمان است و تشخیص زودرس اولین قدم مبارزه با آن است.

مشکلات ابتلا به پوکی استخوان:

• استخوان‌های افراد مبتلا به پوکی استخوان با یک ضربه‌، خود به خود می‌شکنند.
• در این افراد جوش خوردن شکستگی خیلی سخت و طولانی است. بنابراین باید مدت طولانی‌تری در بیمارستان بستری شوند. این بستری طولانی مدت خود باعث ابتلا فرد به عفونت‌های بیمارستانی و تحمیل بار مالی بیشتر می­شود.
• گاهی این افراد از درد‌های استخوانی هم رنج می‌برند.
• پوکی استخوان موجب خمیدگی پشت و پیدایش قوز و نهایتاً کوتاه‌شدن تدریجی قد می‌شود.
• پوکی استخوان می‌تواند با وضعیت بهداشت دهان و دندان مانند بیماری لثه، کاهش تراکم استخوان فک، از دست دادن دندان و عدم استفاده کاربردی از دندان مصنوعی در ارتباط باشد.
• پوکی استخوان می‌تواند تأثیرات بسیاری بر عملکرد روانی اجتماعی افراد بگذارد. اضطراب ناشی از زندگی با یک بیماری استخوانی مزمن منجر به افسردگی، کاهش وظایف اجتماعی، کاهش استقلال فرد در انجام فعالیت‌های روزمره زندگی و بالاخره کاهش اعتماد به نفس وی شود. تغییرات تصویر شخص از خویش از کوتاهی قد، انحنای مهره‌ها و غیره ناشی می‌شود که می‌تواند به احساس عدم اعتماد به نفس منجر شود.
• پوکی استخوان خطر سقوط را افزایش می دهد.
• هزینه‌های ناشی از تشخیص و درمان (۲, ۶-۱۰).

عوامل خطر ابتلا به پوکی استخوان:

• سن: با افزایش سن احتمال ابتلا به پوکی استخوان بیشتر می‌شود؛ به طوری که اکثر زنان بالای ۶۵ سال و مردان بالای ۸۰ سال دچار درجاتی از پوکی استخوان می‌باشند.
• جنسیت مونث: با توجه به این که اکثر زنان در طول عمر خود یک یا چند زایمان را تجربه می‌کنند و در حدود سن ۴۸ تا ۵۵ سالگی دچار یائسگی می‌شوند؛ بنابراین زنان سالمند بیشتر از مردان سالمند مستعد ابتلا به پوکی استخوان می‌باشند. برخی مطالعات شیوع آن را در زنان بالای ۵۰ سال، ۳۰درصد بیان می‌کنند.
• زن‌هایی که زایمان زیاد و با فاصله کمتر از ۳ سال داشته‌اند.
• زنان با سابقه چندقلویی
• یائسگی زود هنگام: کاهش هورمون استروژن زودتر از موعد مقرر در اثر یائسگی زودهنگام زنان باعث برداشت بیشتر کلسیم از استخوان و نهایتاً پوکی استخوان می‌شود.
• ابتلا به بیماری‌های مزمن مانند: بیماری‌ پُرکاری تیروئید، دیابت نوع دو، چربی خون بالا یا استفاده‌ی مزمن(بیش از ۶ ماه) از داروهایی که از دست دادن استخوان را افزایش می‌دهند. مانند: کورتیکواستروئیدها (داروهای کاهنده التهاب که برای کمک به درمان بیماری‌هایی مانند آسم، آرتروز، لوپوس و آلرژی‌ها استفاده می­شوند)، هورمون تیروئید، ضد تشنج‌ها (مانند داروهای بیماری صرع)
• سابقه شکستگی استخوانی در دوران بعد از بلوغ
• جثه و اسکلت بدنی کوچک
• سابقه شکستگی استخوانی در وابستگان درجه اول
• ابتلا به هر یک از انواع سرطان‌ها
• ابتلا به دِمانس مغزی (زوال عقل)
• کشیدن سیگار و مصرف قلیان: سیگارکشیدن از جذب کلسیم در بدن جلوگیری می‌کند.
• وزن کم بدن (لاغری)
• دریافت کم موادغذایی حاوی کلسیم: در افرادی که پا به سن گذاشته‌اند، حتی اگر تلاش کنند که سطح کلسیم خون خود را با داشتن رژیم غذایی مناسب در سطح متعادلی حفظ کنند، کمبود کلسیم ممکن است رخ دهد؛ زیرا آن‌ها دیگر قادر نیستند شیر و فرآورده‌های لبنی را مانند افراد جوان مصرف و جذب کنند. در این افراد جذب کلسیم توسط روده‌ها به خاطر کاهش ویتامین D در خون، به کندی صورت می‌گیرد و از طرفی دفع کلیوی کلسیم نیز افزایش می‌یابد.
• مصرف زیاد مواد حاوی کافئین (مانند: چای، قهوه، نوشابه)، نوشیدنی‌های گازدار، کاکائو و الکل
• نداشتن فعالیت فیزیکی(۱-۳, ۵, ۷, ۱۱-۱۵)

آنچه مراقبین در منزل می‌توانند برای مقابله و کاهش عوارض پوکی استخوان برای سالمندان انجام دهند.

تغذیه موثر:

• تغذیه مهم‌ترین عامل در پیشگیری و درمان پوکی استخوان است؛چرا که حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد استخوان از مواد معدنی کلسیم و فسفر تشکیل شده است. جهت پیشگیری از پوکی استخوان، رعایت رژیم غذایی متعادل و سرشار از کلسیم و ویتامین D در سراسر زندگی به خصوص در دوران بلوغ و میانسالی از اتلاف املاح استخوانی جلوگیری می‌کند. بنابراین سعی کنید در رژیم غذایی سالمند نکات زیر را رعایت کنید:
• مواد غذایی حاوی کلسیم به خصوص لبنیات پاستوریزه کم‌چرب را به صورت روزانه، در رژیم غذایی سالمند بگنجانید. توجه داشته باشید که در گروه شیر و لبنیات، شیر، ماست، پنیر و کشک از منابع خوب کلسیم می‌باشند. (توجه داشته باشید که اگر سالمند مشکل فشارخون دارد، بهتر است از پنیر کم نمک و کم چرب استفاده کند. با توجه به اینکه مقدار نمک و چربی کشک زیاد است، توصیه می شود، برای سالمندان مبتلا به فشارخون بالا استفاده نشود.)
• از دیگر مواد غذایی حاوی کلسیم که می‌توان در رژیم روزانه سالمند جای داد، می‌توان به حبوبات، سویا، خشکبار، تخم‌مرغ، بادام زمینی، کنجد، سبزیجات با برگ سبز تیره مانند اسفناج و ماهی اشاره کرد. اگر سالمند به هر دلیلی دچار عدم تحمل لاکتوز[۲] است، توصیه می­شود مواد غذایی ذکر شده را با نظم و دقت بیشتری مصرف شود.
• رژیم غذایی با مقادیر بالای پروتئین حیوانی (مانند گوشت)، سدیم (مانند سوسیس، کالباس، نمک) و کافئین ممکن است با جذب کلسیم تداخلداشته و منجر به کاهش جذب آن شوند. بنابراین در رژیم غذایی سالمند، مصرف این مواد را محدود کنید و یا حداقل از استفاده همزمان این مواد با منابع غذایی کلسیمی خودداری کنید. مثلاً: از اضافه کردن چای، پودر نسکافه، پودر کاکائو و قهوه به شیر که مانع از جذب کلسیم موجود در شیر می‌شوند، خودداری کنید.
• از گنجاندن نوشابه‌های گازدار در رژیم غذایی سالمند جداً خودداری کنید، چراکه نوشابه علاوه بر قند فراوانی که دارد، مانع از جذب کلسیم غذا نیز می‌شود.
•  ویتامین D با افزایش جذب کلسیم از پوکی استخوان جلوگیری می‌کند. برای تأمین آن به صورت طبیعی، از سالمند بخواهید که روزانه به مدت ۱۵ الی ۳۰ دقیقه در مقابل نور مستقیم خورشید قرار گیرد. در مناطقی که آلودگی هوا وجود دارد و یا سالمند قادر به بیرون رفتن از خانه و دریافت نورکافی خورشید  نیست، سعی کنید در رژیم غذایی او از منابع غذایی ویتامین D مانند: ماهی چرب، زرده تخم‌مرغ، جگر و شیر غنی‌شده استفاده کنید. اما توجه داشته باشید که اگر سالمند مبتلا یا مستعد ابتلا به چربی خون است در مصرف موادغذایی ذکر شده به خصوص زرده تخم‌مرغ و جگر احتیاط کنید. علاوه بر این توصیه می­شود طبق دستور پزشک از مکمل ویتامین D استفاده کند.

ترک رفتارهای پرخطر:

• اگر سالمند سیگار می‌کشد او را تشویق و حمایت کنید تا آن را ترک کند و یا حداقل تعداد نخ‌های مصرفی روزانه خود را کاهش دهد.
• به سالمند تأکید کنید که جداً از مصرف قلیان خودداری کند.
• به سالمند یادآوری کنید که از مصرف خودسرانه و غیرضروری شربت‌های کاهنده اسید معده که مانع از جذب کلسیم غذا می‌شوند، جداً خودداری کنند.

تمرینات بدنی:

• تمرینات بدنی یکی از عوامل مهم برای قرار گرفتن کلسیم در داخل استخوان و محکم شدن استخوان‌ها است. سعی کنید سالمند را به طور منظم به انجام تمرینات بدنی ترغیب کنید. پیاده‌روی ورزش مناسبی است. در همین خصوص یک مطالعه نشان داد که ۴۵ دقیقه ورزش متوسط برای کاهش وزن، سه بار در هفته، به مقدار فراوانی کم شدن کلسیم را در زنان مسن کاهش می‌دهد و اگر این تمرین به مدت یک سال ادامه پیدا کند، می‌تواند عناصر معدنی از دست رفته را جبران کند. اما اگر سالمند به پوکی استخوان مبتلا است، قبل از آغاز هر گونه تمرین بدنی با پزشک او مشورت کنید.
• به دلیل اینکه آب به طور مداوم در جریان است و تغییر جهت می‌دهد، در مقایسه با هوا مقاومت بیشتری ایجاد می‌کند، از این رو موجب درگیری عضلات جهت غلبه بر مقاومت شده و می‌تواند در افزایش فشار حرکتی روی استخوان‌ها و در نتیجه تحریک استخوان‌سازی و رشد و قوی شدن عضلات بسیار مفید باشد. همچنین ورزش‌های آبی بر خلاف سایر ورزش‌ها موجب درگیری هردو اندام فوقانی و تحتانی با دامنه حرکتی مناسب می‌گردند؛ به همین دلیل در این نوع فعالیت‌ها مفاصل کمترین فشار را تحمل می‌کنند. از سوی دیگر ورزش‌های آبی موجب افزایش توانایی افراد سالمند در حفظ تعادل شده و خطر زمین خوردن و شکستگی‌های ناشی از آن را در این افراد کاهش می‌دهند. با توجه به مزایای ثابت شده‌ی انجام تمرینات بدنی در آب، درصورت مهیا بودن شرایط مالی، توانایی جسمی سالمند و میزان علاقه‌مندی او به این نوع تمرینات، با مشورت با پزشک وی و فیزیوتراپیست‌ها حضور سالمند را در تمرینات آبی برنامه ریزی کنید.

استفاده از مکمل‌های مفید در پیشگیری از پوکی استخوان:

• مصرف قرص‌های کلسیم، درمان متداولی برای پوکی استخوان می‌باشد، مطالعات بیان می‌دارند که زنانی که سن یائسگی را پشت سر گذاشته‌اند، باید روزانه ۱۵۰۰ میلی‌گرم کلسیم مصرف کنند. این مقدار با مصرف ۵ لیوان شیر برابری می‌کند. بنابراین قرص‌های کلسیم راه مناسب‌تری برای تأمین کلسیم مورد نیاز است.
• تمام سالمندان باید ماهیانه یک عدد قرص ۵۰۰۰۰ واحدی ویتامین D بخورند. در نظر داشته باشید که کسانی که به پوکی استخوان مبتلا هستند، مکمل را طبق نظر پزشک خود باید مصرف کنند.

* قبل از استفاده از این دو مکمل، بهتر است از پزشک معالج سالمند بخواهید تا برای سالمند آزمایش خون برای اندازه‌گیری میزان و سطح ویتامینD درخواست کند، سپس با توجه به نتایج آزمایش، مکمل‌یاری و یا درمان را ادامه دهید.

** این دو مکمل به صورت رایگان در مراکز بهداشتی کشور در اختیار سالمندان قرار می‌گیرد. برای تهیه آن به مرکز بهداشت محل زندگی سالمند مراجعه کنید.

آنچه مراقبین در منزل می‌توانند برای پیشگیری و کاهش عوارض شکستگی برای سالمندان انجام دهند.

راهکارهای پیشگیری از رخ دادن شکستگی:

حادثه ممکن است برای هرکسی پیش بیاید. همه افراد در هرسنی باید مراقب خود باشند. اما در دوره سالمندی، این مراقبت‌ها باید بیشتر باشد؛ زیرا در صورت بروز حادثه، احتمال آسیب‌دیدگی به خصوص شکستگی بیشتر شده و مدت زمان لازم برای ترمیم زخم‌ها و شکستگی‌ها، طولانی‌تر است. مثلاً یک زمین خوردن ساده بر روی فرش، ممکن است باعث شکستگی استخوان لگن و بستری طولانی مدت در بیمارستان شود. برای پیشگیری از این حوادث، باید علل ایجادکننده‌ی آن را برطرف کنیم.

• عوامل سلامتی موثر بر سقوط، مانند پُرفشاری خون یا اُفت فشارخون وضعیتی، وضعیت بینایی، وضعیت شناختی و وضعیت شنوایی سالمند را به صورت دوره‌ای با مراجعه به پزشک معالج سالمند بررسی و ارزیابی کنید؛ در صورت وجود اختلال در هریک از آن‌ها تمهیدات و روش‌های مقابله با اختلال و بهبود آن (مانند استفاده از عینک، سمعک و یا استفاده از داروهای کاهنده‌ فشارخون و غیره) را جویا شوید و برای سالمند اجرا کنید.
• به منظور پیشگیری از گیجی و سقوط ناشی از کاهش فشارخون وضعیتی، به سالمند یادآوری کنید که از وضعیت نشسته یا درازکشیده به آرامی و طی چند مرحله بلند شوند.
• به دلیل هماهنگی ضعیف اندام‌های سالمندان و کُندی در عکس‌العمل آن‌ها در زمان رخ دادن حوادث خطرناک، از انجام فعالیت‌های مخاطره‌آمیز توسط سالمند (مانند: بالارفتن از نربادن یا پله‌ها) جلوگیری کنید.
• در زمان انتخاب کفش برای سالمند، در نظر داشته باشید که کفش‌های امن و متناسب با پاشنه کوتاه و پهن می‌توانند از تلوتلو خوردن و از دست دادن تعادل پیشگیری کنند. همچنین توجه کنید که کفش کاملاً مطابق با اندازه پای سالمند باشد؛ چراکه یکی از عوامل سقوط سالمندان، شُل بودن و بزرگی کفش آن‌ها است.
• به سالمند آموزش دهید که مراقب جایی که قدم می‌زند، مانند پیاده‌روهای ناهموار و نیز افتادن داخل چاله‌ها و یا سُرخوردن روی تکه‌های یخ باشد.
• با توجه به آب و هوای محل زندگی سالمند، در فصول سرما که فضاهای شهری دچار یخ‌زدگی شده و لغزنده هستند، به سالمند یادآور شوید که از بیرون رفتن تا حد امکان خودداری کند. اگر سالمند قصد بیرون رفتن داشت، او را همراهی کنید و به نوع کفش‌های سالمند دقت داشته باشید که کف آن دارای شیارهای برعکس و عاج‌دار باشند تا مانع از سُر خوردن او در سطوح لغزنده شوند.
• در روزهای مه آلود که میزان دید کاهش پیدا می‌کند و امکان رخ دادن حوادثی مانند زمین خوردن و یا تصادفات جاده‌ای بیشتر می‌شود، از سالمند بخواهید در خانه بماند.
• سالمند را ترغیب کنید که از عینک آفتابی استفاده کند؛ چراکه چشم­های سالمندان حساسیت بیشتری نسبت به نور دارد، بنابراین عینک آفتابی ممکن است برای ارتقای بینایی در محیط خارج از خانه مفید باشد.
• با توجه به خطر شکستگی بالا در استخوان های سالمندان که نازک ­تر، ضعیف ­تر و شکننده ­تر هستند؛ به سالمند یادآور شوید که از انجام ورزش‌های سنگین و ورزش‌های دویدنی و پرشی برای جلوگیری از آسیب و شکستگی اجتناب کند.
• نرده‌ها هنگام بالارفتن از پله یا بلندشدن از وان حمام حمایت و تعادل را فراهم می‌کند؛ از آن‌ها به عنوان وسایل حمایتی سالمند در پیشگیری از سقوط استفاده کنید.

با توجه به شرایط نگه‌داری از سالمند و احتمال وقوع هر نوع حادثه آسیب‌زا، بهتر است که در دوره‌های آموزشی کمک‌های اولیه مقدماتی که در مراکز هلال احمر محل زندگی شما برگزار می‌شود، شرکت کنید و نحوه مراقبت‌های لازم در زمان رخ دادن حوادث این چنینی یا حتی دیگر عوارض شایع در سالمند مانند سکته‌های قلبی و مغزی را آموزش ببینید.

مراقبت در زمان رخ دادن حادثه:

• به خاطر شیوع بالا و سهولت ایجاد شکستگی در سالمندان، بهتر است هر وقت سالمند سقوط می‌کند یا به عبارت دیگر استخوان‌های او با ضربه مواجه می‌شود به شکستگی شک کنید.
• نشانه‌های شکستگی استخوان شامل: درد، تغییر در شکل یا طول اندام، حرکت غیرطبیعی یا محدود اندام، ورم، اِسپاسم[۳] بافت احاطه‌کننده، تغییر رنگ اندام، بیرون زدن استخوان از بافت می‌باشند. فقدان این نشانه‌ها، احتمال شکستگی را منتفی نمی‌کند، علایم و نشانه‌های مشخص می‌تواند پنهان باشند، به علاوه وضعیت شکستگی می‌تواند از مشخص شدن ابتدایی آن در گرافی (عکس‌برداری) جلوگیری کند. باتوجه به نشانه‌ها و حالت‌های ذکر شده حتی اگر در همان ابتدای مراجعه به پزشک وقوع شکستگی منتفی شد، تا چندین روز عضو آسیب‌دیده را تحت نظر داشته باشید. در صورت مشاهده تغییرات و بدتر شدن میزان درد و کوفتگی عضو آسیب‌دیده مجدداً به پزشک مراجعه نمایید.
• مهترین اقداماتی که در زمان رخ دادن حوادث آسیب‌زا که منجر به صدمه جدی به سالمند شده است، می توانید انجام دهید:
• آرامش خود را حفظ کنید.
• به اورژانس زنگ بزنید.
• سالمند را صدا بزنید؛ اگر بیهوش است، علائم حیاتی و مجاری تنفسی و ضربان قلب و در صورت وجود خونریزی، میزان و محل خونریزی را بررسی کنید؛ بعد از اطمینان، سلامت نسبی سالمند به بررسی شکستگی‌ها بپردازید.
• در مواجهه با فرد بیهوش، همیشه باید فرض بر این باشد که یک ضایعه گردنی یا کمری (شکستگی ستون فقرات) وجود دارد؛ زیرا یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین شکستگی‌ها می‌باشند که در صورت عدم دقت لازم، حداقل آسیب وارده، فلج می‌باشد!
• اگر مطمئن نیستید که کدام استخوان شکسته است یا اگر فکر می‌کنید که استخوان گردن یا پشت آسیب دیده ، نباید سالمند را تکان دهید. منتظر بمانید تا یک متخصص از راه برسد.
• اگر سالمند بیهوش نیست، در مورد نحوه آسیب‌دیدگی از وی سوال کنید. پاسخ او به شما کمک می‌کند تا محل و شدت ضایعه را تخمین بزنید.
• در بررسی شکستگی، ابتدا ناحیه سر و جمجمه، سپس ستون فقرات و در انتها اندام‌ها را بررسی کنید.
• بدترین کاری که برای استخوان شکسته می‌توانید انجام دهید این است که آن را حرکت دهید و یا استخوان بیرون زده را به مکان اولیه آن برگردانید! این کار باعث آسیب بیشتر می‌شود و ممکن است صدمه را شدیدتر کند.
• اگر در جایی زندگی می‌کنید که ممکن است اورژانس دیرتر از حد معمول برسد و یا اصلاً دسترسی به اورژانس ندارید، باید برای رسیدن به مراکز مراقبتی از کمترین امکانات، بهترین استفاده را جهت ثابت کردن عضو آسیب‌دیده به عمل آورید و بانداژ و آتل‌بندی را انجام دهید و در اولین فرصت سالمند را با احتیاط و کمترین میزان حرکت عضو آسیب‌دیده، به مراکز درمانی منتقل کنید.

مراقبت از سالمندی که دچار شکستگی استخوان شده است:

ترمیم شکستگی استخوان‌ها در سالمندان بسیار کندتر صورت می‌گیرد و خطر عوارض بیش‌تر است.

پنومونی (سینه پهلو یا ذات الریه)، تشکیل ترمبوز (لخته خون در رگ ها)، زخم‌های فشاری و زخم بستر، سنگ‌های دستگاه ادراری (سنگ مثانه، سنگ کلیه)، سخت شدن مدفوع و ابتلا به یبوست و کوتاه شدن طول عضو آسیب‌دیده، از جمله عوارضی هستند که نیاز به توجه ویژه در زمان بستری و یا مراقبت‌های بعد از ترخیص از بیمارستان دارند. بنابراین در بازه زمانی بستری بیمار، موارد زیر را رعایت کنید:

• برای جلوگیری از عفونت‌های تنفسی باید فضای بستری سالمند، تهویه مطبوع داشته باشد. همچنین برای بهترشدن شرایط تنفس، پس از مشورت با پزشک معالج سالمند، می‌توانید از دستگاه‌های بخور نیز استفاده کنید.
• سالمند را تشویق کنید، هر ۲ ساعت یک‌بار نفس عمیق بکشد. این کار باعث می‌شود ریه کارایی خود را حفظ کند و از عفونت‌های ریوی جلوگیری شود.
• درنظرگرفتن میزان حساسیت پوست بیمار قبل از ظهور نشانه‌های زخم فشار، یک امر بسیار حیاتی است. بدین منظور، پوست بیمار را بعد از گذشت نیم ساعت از قرار گرفتن در یک وضعیت بررسی کنید. اگر قرمزی مشاهده نشد میزان قرار دادن بیمار در یک وضعیت را تا ۲ ساعت می‌توانید افزایش دهید.
• در صورت مشاهده جوش، قرمزی، خون‌مردگی و غیره در نواحی تحت فشار که مستعد زخم‌های فشاری هستند، مراقبت‌های مربوط به زخم‌های فشار را آغاز کرده و در نوبت بعدی ویزیت پزشک معالج سالمند، این موضوع را با او در میان بگذارید.
• برای پیشگیری از بروز یبوست در سالمند، در رژیم غذایی او موادغذایی فیبردارقرار دهید و همچنین سِرو غذاهایی مانند سوپ که دارای مایعات فراوان هستند را به صورت روزانه فراموش نکنید.
• با توجه به عوارض شکستگی استخوان و دردهای ناشی از آن، به تغییرات میزان اشتها سالمند دقت کنید و در نظر داشته باشید که سالمند در طول روز، به خصوص در صبح مایعات کافی بنوشد.
• تغذیه خوب، ترمیم شکستگی استخوان را تسهیل بخشیده، مقاومت به عفونت را افزایش می‌دهد و احتمال دیگر عوارض را کاهش می‌دهد؛ بنابراین یکی از اصول مراقبتی از سالمند دچار شکستگی استخوان، رعایت رژیم غذایی مناسب و مقوی است. برای برنامه‌ریزی بهتر تغذیه سالمند در این دوران، از پزشک معالج او و یا متخصص تغذیه راهنمایی و مشورت بگیرید.
• یکی از مهمترین عوامل بازپروری بیمار بعد از جراحی، شروع حرکات مفاصل اطراف شکستگی است. به همین خاطر به تدریج فعالیت‌های تعیین شده به وسیله پزشک را توسعه دهید، به طور مثال سالمند را تشویق و حمایت کنید تا تعداد انجام تنفس عمیق و تمرینات سرفه، تمرینات ایزومتریک[۴] و دامنه‌ی حرکتی و تغییر وضعیت مداوم را افزایش دهد.
• بعد از معاینه پزشک معالج و اجازه برای استفاده از عضو آسیب دیده، سالمند را حمایت و تشویق کنید تا هر چه سریع­تر از عضو آسیب دیده استفاده کرده و آن را حرکت دهد. به طور مثال سالمندی که دچار شکستگی استخوان لگن است، باید هرچه زودتر راه برود و با تمهیدات تیم توانبخشی به زندگی عادی برگردد.

۱) برای این کار لازم است سالمند ابتدا با عصای زیر بغلی و یا واکر و با نظارت فیزیوتراپیست شروع به قدم برداشتن و راه رفتن کند.

۲) پیشرفت در قدم‌های کوچک ممکن است برای تحمل فیزیکی و روانی راحت‌تر باشد؛ بنابراین او را تشویق کنید که در اولین کوشش برای حرکت در کنار تخت بایستد، بعد نزدیک صندلی کنار تخت قدم بزند و بعد تا جایی که ممکن است بدون کمک گرفتن از دیوار و یا وسایل کمک‌حرکتی تا سرویس بهداشتی به تنهایی قدم بردارد. سپس بعد ازگذشت ۴-۳ ماه استفاده از تردمیل با دور کُند و دوچرخه ثابت در مرحله بعدی توصیه می­شود.

۳) آموزش نحوه بالا و پایین رفتن از پله نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. به بیمار آموزش دهید که در هنگام بالا رفتن از پله ها ابتدا باید پای سالم را روی پله بگذارد، سپس پای مبتلا و در صورت پایین آمدن از پله­ ها ابتدا پای مبتلا و سپس پای سالم قرار گیرد.

– برخی از سالمندان ممکن است در برنامه‌های ورزش رسمی قادر به تمرین نباشند. برای این افراد، انجام تمرینات با شدت کمتربه صورت فعالیت‌های روزانه و ارتقای حداکثر فعالیت در ضمن فعالیت‌های مراقبتی معمول می‌تواند مفید باشد. برای مثال:

• به سالمند پیشنهاد کنید که چرخش پاها، ساق، شانه و بازو را در حین تماشای تلویزیون انجام دهد.
• به سالمند آموزش دهید که تنفس عمیق و تمرینات اندام‌ها را در دوره‌هایی حین بیدارشدن و بلندشدن از تخت انجام دهد.
• سالمند را تشویق کنید تا کارهای ساده منزل از قبیل شستن ظرف‌ها را انجام دهد؛ این کار برای تمرین انگشتان با آب گرم بسیار مفید و موثر است.
• در حین فعالیت‌های حمام گرفتن، از سالمند بخواهید در شست و شوی همه‌ی قسمت‌های بدنش به شما کمک کند.
• گاهی اوقات خانواده‌ها معتقدند که به سالمندان خود در انجام کارها کمک کنند که این کار به نوبه خود بی تحرک شدن سالمندان را افزایش می‌دهد. اغلب این کمک‌ها به مسئولیت‌پذیری کارهای خانه مربوط است که نه تنها انجام آن‌ها باعث ارتقای سیستم‌های بدن می‌شود؛ بلکه سبب بهبود حس‌ ارزشمندی از طریق ایجاد یک فرصت برای مولد بودن، می‌شود. برهمین اساس لازم است که سالمند در صورت توانایی، علاوه بر انجام فعالیت‌های روزمره خود (لباس پوشیدن، حمام کردن، غذاخوردن و غیره)، در انجام دیگر کارهای ساده منزل مانند تاکردن لباس‌ها، شستن ظرف‌ها، آبیاری باغچه و گلدان‌ها و غیره به دیگر اعضای خانواده کمک کند. اگر سالمند سابقه سقوط دارد، بهتر است که در زمان انجام این فعالیت‌ها به صورت نامحسوس تحت نظارت شما باشد تا از وقوع حوادث احتمالی جلوگیری کنید.
• اگرچه در ابتدا انجام این فعالیت‌های فیزیکی ممکن است با درد و ناراحتی بیش‌تر سالمند نسبت به بی‌تحرکی همراه باشد، اما به سالمند اطمینان دهید که در صورت تداوم این فعالیت‌های روزانه در آینده، مشکلات مربوط به سلامتی و ناتوانی حذف خواهند شد.
• بعد از بهبود نسبی سالمند و برگشت او به زندگی عادی، به سالمند آموزش دهید که ضمن رعایت موارد پیشگیری از تشدید پوکی استخوان و یا جلوگیری از پیشرفت آن و همچنین رعایت مواردی که باعث ایجاد شکستگی مجدد در اندام‌های وی می‌شوند، مراقبت از مفاصل خود را جدی‌تر از قبل بگیرد. مثلاً: نحوه صحیح انجام برخی از حرکات پرتکرار روزانه (مانند نحوه صحیح خوابیدن، نشستن، ایستادن، راه رفتن، خم شدن و برداشتن اشیاء از روی زمین، حمل اجسام) را به او آموزش دهید.

مثلاً: بعد از عمل شکستگی مفصل ران، این مفصل باید در وضعیت خنثی قرار بگیرد تا از وارد آمدن فشار به محل فیکساسیون[۵] جلوگیری گردد. برای این منظور، به سالمند آموزش دهید که وضعیت‌های صحیح نشان داده شده در تصویر را در زمان خواب رعایت کند.

•  تایی‌چی و یوگا مثال‌هایی از تمرینات ورزشی هستند که به نظر می‌رسد فواید زیادی برای بهبود سریع‌تر شکستگی‌ استخوان در سالمندان داشته باشند. اگر سالمند راغب به انجام این تمرینات بود او را در زمان انجام تمرینات در باشگاه و یا منزل همراهی کنید(۱, ۲, ۷, ۸, ۱۱, ۱۲, ۱۵-۲۰).

برای شرکت در مسابقه کلیک کنید.

منابعی برای مطالعه بیشتر:

1. کتاب: آینده‌ای شیرین‌تر از گذشته، با کلیدهای سلامت در دوران یائسگی( همراه با فیلم آموزشی)- نوشته: ژینوس آروند، طاهره افتخار، محمدمهدی امام، نسیم سنجری، مطهره علامه، اعظم‌السادات موسوی– انتشارات: پژواک آرمان
2. کتاب سالمندی پویا همراه با تمرینات ورزشی برای تندرستی سالمندان، طاهره سکوت، نسیم پیرزاده

منابع:

1. نوقابی، ا. پرستاری سالمندی: نشر جامعه نگر; ۱۳۹۳.
2. Pakyar N, Pashaeypoor S, Poortaghi S, KazemNezhad A. Measuring knowledge and prevention behaviors of osteoporosis among middle-aged patients referring to Kermanshah health centers: Application of planned pattern of behavior. Iranian Journal of Nursing Research. 2019;13(6):23-30.
3. Nouhi E, esfandiary f, Azizzadeh Forouzi M, dehesh t. Assessing Relationship Osteoporosis Preventive Behaviors and Blood D3 Level among Nurses. Journal of Jiroft Universityof Medical Sciences. 2019;6(1):122-31.
4. Hemmati F, Sarokhani D, Sayehmiri K, Motadayen M. Prevalence of Osteoporosis in Postmenopausal Women in Iran: A Systematic Review and Meta-Analysis. The Iranian Journal of Obstetrics, Gynecology and Infertility. 2018;21(3):90-102.
5. Askari M, Lotfi Mh, Owlia Mb, Fallahzadeh H, Mohammadi M. Survey of Osteoporosis Risk Factors (Review Article). Journal of Sabzevar University of Medical Sciences. 2019;25(6):854-63.
6. Langarizade M, Owji L, Orooji A. Developing a decision support system for osteoporosis Prediction. Journal of Health Administration. 2019;21(74):87-100.
7. عظیمی، م, مطلق م. زندگی سالم در دوره سالمندی. تهران: پژواک آرمان ۱۳۹۶.
8. Barzanjeh SP, Ghal’e Nouie F, Mirzaei S. Effect of 12 months of strengthtraining in water on bone mineral density of the lumbar spine and femoral neck in postmenopausal women with osteoporosis. Scientific Journal of Kurdistan University of Medical Sciences. 2017;21(6):27-35.
9. Noroozian F, Ramezankhani A, Zarei F, Madani A.The effectiveness of an educational intervention on knowledge and practice of female students in high schools about Osteoporosis, in Bandar Abbas, Iran. Journal of Preventive Medicine. 2018;5(2):35-28.
10. Jari Murjan y, khiyali z, Khani Jeihooni a. Investigating the relationship between osteoporosis, tooth loss and dry mouth in women referring to the bone densitometry center of the city of Fasa: case-control study. Journal of Fasa University of Medical Sciences. 2017;7(3):337-43.
11. علینیا، ف, گنابادی، ب, پورآدینه، م, رضایی، ب, علیزاده، ن, حسینی ح. راهنمای آموزشی پیشگیری از بیماری های شایع در دوره سالمندی. بجنورد: بیژن یورد; ۱۳۹۲.
12. غفاری، ا, هاشمی ف. سیرکهولت در انسان. تهران: دانشگاه علوم پزشکی بهزیستی و توانبخشی; ۱۳۹۱.
13. Shobeiri F, Hesami E, Khodakarami B, Soltanian A. Effect of Counseling on Preventive Behaviors of Osteoporosis in Women Referred to Health Centers in Hamedan, Iran in 2015. Journal of Education and Community Health. 2015;2(3):51-7.
14. Saei Gharenaz M, Ozgoli G, Aghdashi MA, Salmany F. RELATIONSHIP BETWEEN DEPRESSION AND OSTEOPOROSIS IN WOMEN. Studies in Medical Sciences. 2015;26(1):10-6.
15. یکتامرام، ع, سخنگویی ی. اهمیت تغذیه در دوره سالمندی: سازمان بهزیستی کشور; ۱۳۹۰.
16. Valizadeh DM, Hamzelou L, Setareh DM, Nasab DNM. Osteoporotic Hip Fracture Incidence Rate in Zanjan, Iran: March, 2003 to 2005. Iranian Journal of Endocrinology and Metabolism. 2008;9(4):357-64.
17. مقصودنیا ش. مراقبت های بهداشتی اولیه در سالمندان ایران. تهران: دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی; ۱۳۹۴.
18. شکستگی ها مرکز آموزشی و درمانی حضرت ولیعصر(عج)- دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی اراک۲۰۲۰ [Available from: https://arakmu.ac.ir/valiasrhos/fa/page/2276/%D8%B4%DA%A9%D8%B3%D8%AA%DA%AF%DB%8C-%D9%87%D8%A7.
19. سودارث ب. هندبوک پرستاری داخلی جراحی برونر سودارث ۲۰۱۴: بشری; ۱۳۹۴.
20. هامبلن، د, آدامز ج. اصول شکستگی‌ها و ارتوپدی: جعفری.

[۱]-متاستاز به انتقال سلول‌‌های سرطانی به بافت‌های دیگر بدن اطلاق می‌شود که در مراحل خیلی پیشرفته سرطان‌ها ایجاد می‌شود.

[۲]– افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز قادر به هضم کامل قند موجود در شیر یا لاکتوز نیستند. در نتیجه، آن‌ها بعد از غذا خوردن یا آشامیدن فرآورده‌های لبنی دچار اسهال، گاز و نفخ می‌شوند.

[۳]– انقباض و گرفتگی ناگهانی و غیرارادی عضلات

[۴]– تمرین ایزومتریک شامل اعمال نیرو به وسیله عضلات علیه یک مقاومت ثابت (مانند دیوار) می‌باشد و در حین انجام آن طول عضله ثابت مانده اما حداکثر انقباض در آن پدید می‌آید.

[۵]– بعد از جا اندازی بسته شکستگی استخوان، معمولاً پزشک معالج برای بی‌حرکتی بعد از جا اندازی از گچ‌گیری یا آتل استفاده می‌کند. اما وقتی برای جا اندازی شکستگی از روش های باز مانند جراحی استفاده می‌شود معمولاً برای بی‌حرکتی بعد از جا اندازی، قطعات شکسته شده را با استفاده از اِکسترنال فیکساتور و یا پیچ، پلاک، و یا وسایل فلزی دیگر به یکدیگر فیکس می‌کنند.